Ds. J. H. Uytenbogaardt, secretaris van de redactie van het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland en docent liturgiek aan het theologisch seminarie Hydepark te Doorn, sprak woensdagavond tijdens de zomerconferentie van de studentenvereniging CSFR te Bruinisse over de christelijke liturgie en rituelen. De kerkdienst noemde ds. Uytenbogaardt een oefening in „het nodige overbodige.” Hij vergeleek het met: „Het had beter aan de armen gegeven kunnen worden.”

„Als je het maatschappelijk nut van de eredienst probeert te bewijzen, ga je aan het eigenlijke van de liturgie voorbij”, zei hij. De kern van de liturgie wordt volgens hem het beste uitgedrukt in de rite van de vrouw die Jezus’ voeten zalfde met kostbare olie. Iedereen vond dat het beter aan de armen gegeven had kunnen worden, maar Jezus maakt duidelijk dat het een onmiskenbaar teken van Zijn weg door de dood heen was. „Een hulpeloos teken werd tot een symbool van Zijn messiaanse weg. Deze vrouw wist zich geroepen om in de rite van de zalving vanuit haar gelovig weten tot uitdrukking te brengen wat de weg zou zijn die Christus moest gaan. Dit beeld van liturgie als het teken van het karakter van de messiaanse weg maakt dat liturgie onmisbaar is.”

In de klassieke gereformeerde traditie is liturgie als een weg tussen God en Zijn gemeente, waarin het geloof vooral beleefd wordt in lering en prediking. In het andere spoor voltrekt de liturgie zich in de viering rond Schrift en tafel. In weer een ander spoor ziet ds. Uytenbogaardt de schriftgeleerde Ezra staan. „Hij en zijn broeders lezen voor uit de Schriften en geven uitleg, zodat wat voorgelezen is verstaan wordt. In dit spoor wordt geloof vooral beleefd in een bevrijdende lering en prediking”, zo zei hij. Iedere kerkdienst is voor hem een rite die een eigen taal spreekt. God raakt mensen aan met Zijn woord en genade. Dat is niet louter een geestelijk gebeuren maar mensen worden ook lijfelijk geraakt door de taal van riten en symbolen.

Een hernieuwde aandacht in de protestantse context voor symbolen en rituelen ziet ds. Uytenbogaardt allereerst gestalte krijgen bij avondmaal en doop: het avondmaal als gemeenschapsviering en de doop als onderdompeling en zalving met de Geest. Ook noemde hij de groeiende aandacht voor de zegening en voor zalving van zieken. Rituelen dienen volgens hem kritisch gevolgd te worden met betrekking tot de context waarin zij staan. Zo waarschuwde hij tegen het inzetten van rituelen voor duivelse processen. „Naast symboliek is er ook diaboliek, de kracht van de duivel. Voor sturing en manipulatie van mensen kunnen rituelen en symbolen uiterst effectief worden ingezet. Dat weet de wereld van de reclame, dat weten dictatoriale regimes van verleden en heden. Het ritueel in de christelijke gemeente is gericht op God, Die ons toespreekt en tot Wie wij ons kunnen richten, door Jezus de Gezalfde. In en door Hem mogen wij naderen tot God.”