Geen misverstand over het gruwelijke fenomeen van lynchen: overal ter wereld komt het voor. Het woord zelf verraadt dat: de Amerikaanse legerkapitein William Lynch speelde in 1780 eigen rechter en bracht veroordeelden om het leven.

Volgens de Leidse wetenschapper Freek Colombijn wordt onder lynchen verstaan „een spontane aanval door een menigte op een enkeling of kleine groep die ervan wordt verdacht zich schuldig te hebben gemaakt aan een misdaad.”

Dat impulsieve van zo’n volksgericht maakt het griezelig onberekenbaar. Colombijn onderzocht lynchpraktijken in Indonesië, en daar hoefde iemand maar „maling, maling” („houdt de dief”) te roepen of de eerste beste die het op een rennen zette werd achtervolgd door een steeds groter wordende menigte. Colombijn noemt het geval van een mislukte tasjesroof waarbij de dáder luidkeels „een dief, een dief” riep en vervolgens niet hij, maar zijn slachtoffer achterna werd gezeten door een menigte.

Het aantal lynchpartijen in India is de afgelopen jaren flink gestegen, meldden Indiase media. Vorig jaar werden 22 mensen op gruwelijke wijze vermoord door woedende menigtes. Dit jaar werden tientallen mensen het slachtoffer van volksgerichten en ook daarbij vielen enkele doden.

Wat die moorden ook wreed maakt is dat op basis „van horen zeggen” afrekeningen plaatsvinden, waarbij dan vaak achteraf blijkt dat het om „een misverstand” ging. Hier en daar klinkt al de vraag of India bezig is af te glijden richting een ”mobocratie”, waarbij woedende menigtes (”mobs” in het Engels) eigen rechter spelen.

Kwetsbaar

Omdat het vaak vreemdelingen van buiten zijn die als verdachten worden gebrandmerkt, voelen vooral etnische en religieuze minderheden –waaronder moslims en christenen– zich kwetsbaar.

De sterke toename van lynchpartijen in India wordt mede verklaard door het massale gebruik van sociale media als WhatsApp en Facebook – bij uitstek ”van horen zeggen”-kanalen.

Dominant thema van veel berichtjes: pas op voor kinderlokkers! Zo doodde vorige week een menigte twee mannen nadat die bij een dorp waren gestopt om de weg te vragen, berichtte de BBC. Inwoners dachten dat ze te maken hadden met kidnappers, omdat ze daar via WhatsApp voor waren gewaarschuwd.

Een week eerder waarschuwde een WhatsApptekst voor rondreizende kinderhandelaren in de Zuid-Indiase stad Bengaluru (Bangalore). Het leidde tot het lynchen van een 26-jarige, nietsvermoedende bouwvakker.

Ontvoerd

In Varachha werd enkele weken geleden een moeder door een menigte bedreigd, terwijl ze haar eigen kind bij zich droeg. De menigte betichtte haar ervan het kind te hebben ontvoerd.

Een factor die in India meespeelt is de zwakke opstelling van de politie. Tegenover zo veel volkswoede weigert die vaak partij te kiezen voor het slachtoffer uit vrees zelf gelyncht te worden.

Maar er zijn positieve uitzonderingen. Zo is de Indiase politieagente Rema Rajeshwari een campagne gestart om aan deze volkswaanzin een eind te maken. Ook zij verspreidt berichtjes via sociale media, maar dan met deze tekst: „U leest berichten, u ziet foto’s en filmpjes, u checkt ze niet of ze echt zijn, maar verspreidt ze? Stop daarmee!”

En in Hyderabad, de hoofdstad van Telangana, reed de politie vorige maand met een megafoon door de straten om een soortgelijk bericht te verspreiden. Het kan dus ook anders.