Het begin van het leven staat onder druk. Dat is heel concreet nu wetenschappers een synthetisch embryo van een muis gemaakt hebben. Zonder ei- en zaadcel is er een embryo ontstaan. De biomedische wetenschap dendert in een razend tempo voort, maar als christenen laten we weinig van ons horen. De Telegraaf (2-5) kopte zelfs: ”Leven geschapen zonder bevruchting”. Waar is onze ethische bezinning en waar zijn onze antwoorden?

De VBOK houdt zich al 46 jaar bezig met het levensbegin, gericht op onbedoelde zwangerschap en abortus. Het ongeboren kind is immers beschermwaardig vanaf de bevruchting, is altijd de visie geweest. Maar nu staat het ongeboren leven ook op andere manieren onder druk. Ik maak mij zorgen over deze ontwikkelingen en heb behoefte aan bezinning en antwoorden op deze nieuwe, indringende vragen. Dat is nodig om zorg te kunnen blijven dragen voor het ongeboren menselijk leven.

Wetenschappers van het Hubrecht Instituut in Utrecht hebben in het laboratorium een synthetisch embryo gemaakt. Synthetisch wil hier zeggen dat er geen ei- of zaadcel te pas komt aan deze manier van embryovorming. De mini-embryo’s van muizen zijn opgekweekt uit stamcellen en in een muizenbaarmoeder geplaatst. De mini-embryo’s hebben niet geleid tot de geboorte van kleine muisjes. Na nesteling in de baarmoederwand leefden de mini-embryo’s tot nu toe niet langer dan twee dagen.

Deze ontwikkeling biedt boeiende en veelbelovende medische vergezichten. De NOS hield in het achtuurjournaal van 2 mei het kijkerspubliek een rijkgevulde worst voor wanneer verder onderzoek kan plaatsvinden met behulp van (synthetische) embryo’s: verdere kennis op het gebied van vruchtbaarheidsproblematiek (denk bijvoorbeeld aan IVF), ontwikkeling van nieuwe anticonceptiemiddelen en totaal nieuwe geneesmiddelen.

Begrijpelijk dat de wetenschap wil doorgaan. Zouden ook christenen niet blij moeten zijn als op deze manier invulling kan worden gegeven aan het rentmeesterschap over het geschapene? Maar waar liggen de grenzen? Wanneer heiligt het doel de middelen niet langer?

Spannend

De stap van muis naar mens is klein, zeggen onderzoekers. Daarom moet er nu gesproken worden over wat we hiervan met elkaar vinden. Een aantal vragen.

• Zijn de gemaakte mini-embryo’s gelijk aan bevruchte embryo’s? Of zijn het kunstmatige klompjes cellen die er toevallig erg op lijken?

• Zijn de synthetische embryo’s beginnend menselijk leven? Zo niet, moeten we het dan zien als een geweldige ontwikkeling, omdat het dan toch voorkomt dat bevruchte embryo’s, mensjes in ontwikkeling, gebruikt worden voor onderzoek?

• Wanneer begint het menselijk leven? Kan het ontstaan vanuit een niet-bevruchte embryo leiden tot de geboorte van een mens? Dus: kan er sprake zijn van menselijk leven zonder bevruchting?

• Het is niet voor niets dat De Telegraaf sprak over „scheppen.” In dat woordgebruik is iets aangeroerd: Overschrijdt de mens intuïtief de grenzen van zijn speelruimte? Speelt de mens voor god, met krachten die hij uiteindelijk niet zal kunnen beheersen?

• Een hamvraag voor de christelijk ethiek is de onduidelijke status van het synthetische embryo. Als het beginnend menselijk leven is, zou het in principe beschermwaardig zijn. Het basisprincipe van de christelijke ethiek, dat het menselijk leven vanaf de bevruchting beschermwaardig is, wordt indringend bevraagd op houdbaarheid. En dat is best spannend.

Verruimen

De wetenschap loopt op tegen een barrière: de huidige Nederlandse embryowet verbiedt onderzoek op basis van gekweekte menselijke embryo’s. Wel is onderzoek toegestaan op embryo’s die overblijven na IVF-behandeling. Dit beperkt het wetenschappelijk onderzoek naar het prille menselijk leven. Daarom klinkt vanuit de wetenschap de roep om de embryowet te verruimen, iets waar het vorige kabinet (Rutte II) welwillend tegenover stond. Het is overigens nog de vraag of deze niet-bevruchte embryo’s onder de wet vallen.

Het huidige kabinet heeft op de rem getrapt en een eerder wetsvoorstel van minister Schippers uit 2016 niet doorgezet. De regering roept op tot maatschappelijke bezinning. Dat is te lezen in het regeerakkoord en minister De Jonge heeft het herhaald. Toch is van deze maatschappelijke, ethische bezinning nog maar weinig terechtgekomen. En juist dat baart mij zorgen.

Waar klinkt de stem van de christelijke ethiek over de beschermwaardigheid van het menselijk leven? Zowel God als de samenleving heeft recht op die stem. Christenen worden uitgedaagd tot een verantwoorde houding tegenover God, medemens en medisch-technologische vooruitgang: als rentmeester en discipel, als profeet en priester. De antwoorden op actuele medisch-ethische en biotechnologische vraagstukken rond het ongeboren leven nu, geven vorm aan de samenleving van overmorgen.

De auteur is directeur van de VBOK. Met dank aan René Fransen, medisch bioloog en wetenschapsjournalist.