Die vraag is: Hoe kijk ik zelf naar deze regio? Omdat u als lezer recht hebt om te weten wélke blik op het Midden-Oosten ik u ga voorschotelen.

Dat is geen loze vraag, want stel dat ik uitsluitend vanuit een economische invalshoek kijk, of vanuit sociaal oogpunt, dan kan ik onbewust allerlei belangrijke ontwikkelingen missen. Dat is al zo vaak gebeurd. Haast niemand heeft de periode van opstanden in de Arabische wereld zien aankomen, maar achteraf kan iedereen ze plotseling heel goed verklaren.

Dus: wat is mijn blikrichting? Ik probeer breed te kijken, maar tussen alle ontwikkelingen zie ik er één die er met kop en schouders bovenuit steekt en waar ik vooral op gefocust ben. Dat is de aanhoudende heroriëntatie op de islam in de regio.

Het Midden-Oosten wordt steeds islamitischer. Dat is geen nieuwe ontwikkeling; het is in feite al sinds de late jaren 70 aan de gang. En omdat ik zelf van de jaren 80 ben en dus nooit iets anders heb meegemaakt, is dit typisch een ontwikkeling die ik zou kunnen overwaarderen – alsof er geen andere mogelijkheden zijn.

Maar toch bevestigt de praktijk me tot nu toe steeds weer in de juistheid van deze blikrichting. Ik neem graag 1979 als vertrekpunt, toen in Iran een seculier regime moest plaatsmaken voor het strenge sjiitische systeem van de ayatollahs, dat tot vandaag voortduurt. In de jaren die volgden, sloeg de vonk van de (radicale) islam vanuit Iran over op de Arabische wereld.

In volle gang

De vooralsnog laatste akte in dit lange toneelstuk begon in 2011, toen de Arabische opstanden om zich heen grepen. Het gevolg daarvan? Het kostte verschillende leiders de kop (soms letterlijk) en er kwamen politieke groeperingen voor terug die méér op de orthodoxe en politieke islam zijn geënt dan daarvoor. Dat proces is nog altijd in volle gang.

De succesauteur Samuel Huntington noemt deze ontwikkeling de islamitische Heropleving, met een hoofdletter, omdat hij ze graag vergelijkt met beslissende historische tijdperken als de Reformatie of de Verlichting. Inderdaad hebben deze decennia alles in zich om net zo’n cruciaal historisch tijdperk te worden voor het Midden-Oosten.

De spannende vraag voor de toekomst is wat mij betreft: blijft de islam als religie zo allesbepalend? En zo niet, uit welke hoek kan dan verandering komen? Die vraag zal in deze rubriek op de achtergrond vaak meespelen. Ik denk zelfs dat het een handig hulpmiddel is voor iedereen om ál het nieuws uit het Midden-Oosten mee te beoordelen.

Ik hoop dat het me lukt om zo breed te kijken dat ik veranderingen vroegtijdig zal signaleren. Wat brengt de toekomst voor het Midden-Oosten? Gaat het secularisme opnieuw de lakens uitdelen? Krijgt het christelijk geloof massaal aantrekkingskracht? Trekt de islam het gewaad van gematigdheid aan? Of zal het extremisme juist nóg meer aantrekkingskracht krijgen?

Dit laatste is voor sommigen steevast het juiste antwoord. Voor mij zijn het echter open vragen. Eén ding weet ik wel: die vragen verdienen in elk geval een open blik op het Midden-Oosten.