Dat wat eigenlijk de kern zou moeten zijn –vaderland, moederliefde, veiligheid, thuis– is er niet. De gedichten zijn om die leegte heen geschreven, zonder de missende kern te benoemen. Het ‘gat’ krijgt geen woorden, maar de omtrek van wat er niet is, wordt geschetst. Dat zien we al direct op het omslag.

Op dat omslag is de onderste helft van een kindergezicht te zien met een gapend gat midden in het melkgebit. Omdat de ogen niet zichtbaar zijn, valt niet te zeggen of het kind lacht, of dat de lippen slechts worden opgetrokken om het zwarte gat dat erachter schuilt te laten zien. Die onzekerheid over de emotie achter de eerste indruk past wel bij de gedichten in de bundel, waarin veel kinderen opdoemen die ook bitter weinig te lachen hebben. Of die, net als op het omslag, een gapend gat verbergen achter hun façade.

Een wisselplaats is een verdubbeling of zijtak in het spoor, waar treinen elkaar zonder ongelukken kunnen passeren. Ook de personages in de gedichten passeren elkaar, maar komen nooit echt in contact. Is het een zegen dat botsingen uitblijven? Of is opgesloten zijn in en met jezelf juist een kwelling? ”Knikmeisje”, het openingsgedicht, confronteert de lezer meteen met de dualiteit van een tweede stem, diep in het duister van je binnenste. Een stem die echoot in je hele bestaan, die tegelijk een kwellende parasiet is en een noodgedwongen afweer tegen de wereld. Een vertrouwde metgezel die je eenzaamheid doorbreekt.

Eenzaamheid

In de gedichten ”Een vogel in de sneeuw” nummer 1, 2 en 3 zijn relaties die juist het dierbaarst en hechtst zouden moeten zijn, ernstig verstoord. Wat als een kind het gevoel heeft voor moeder inwisselbaar te zijn? Of als een moeder haar eigen kind vergeet? De schrijnende eenzaamheid, die maakt dat je moeder liever laat zoeken dan te antwoorden als ze roept, en het verlangen weg te kruipen in het donker of onbereikbaar in jezelf wanneer vader je zoekt, spreekt ook uit het gedicht ”Een vogel in de sneeuw (3)” hiernaast.

Herkenbaar

Vaak zijn de personages uit ”Wisselplaats” misplaatst, omdat ze terechtkomen in een situatie waarin ze niet thuis zijn, maar in een ander land, een instelling, of een droomwereld. De personages zijn daarmee kwetsbaar en nemen soms vage contouren aan van een vrouw, een kind, een vluchteling. Nooit wordt de setting of karakterisering expliciet en dat maakt dat in de angsten, trauma’s en nood van deze gedichten vele andere te herkennen zijn.

Nee, veel te lachen valt er niet in ”Wisselplaats”. Deze gedichten prikken door de schijn van de vrolijke wereld heen en maken alert op het lijden dat achter zo veel gezichten schuilgaat. Door haar keuze voor personages geeft Kruidhof stem aan veel vergeten of verzwegen vrouwelijk leed. Wat op het eerste gezicht een vrolijk plaatje is van spelen in de zon, kan zomaar wisselplaats zijn. Een raakpunt met een andere, sombere schaduwwereld, waarin het stekelige daglicht niet verdragen wordt door wat er schuilt achter deuren de we liever gesloten houden. Zoals het in ”Knikmeisje” staat:

„[…] wat als de dagen blijven steken

in die eerste tekening: de zon een harde gele bol met stekels,

een meisjeskind dat altijd buiten speelt

alleen met het bos achter haar, dat hek met zwarte poorten

zoveel poorten die ’s nachts open kunnen gaan.”

Gemis houdt ook vaak liefde in voor dat wat gemist wordt en hier en daar breekt die liefde door al het duister heen. En als er dan hoop of vreugde is, zoals in de ”Lijfwerk”-gedichten over zwangerschap, licht dat des te sterker op.

Een vogel in de sneeuw (3)

De moeder ruikt steeds minder naar moeder.

Blijft haar wang daarom zo ver?

Vogel die wakker wordt in de sneeuw:

Koud dons smelt op het lijf.

Laat haar anders doen alsof.

Wrijf jezelf tegen haar huid tot haar armen opengaan.

Wil ze alleen van zichzelf zijn

heeft ze om langzame sneeuw gevraagd?

Vogel naast het nest op de vlakte

sneeuwpop met vleugels.

Boekgegevens

Wisselplaats; Greetje Kruidhof; uitg. Manuzio, Kampen, 2017; ISBN 978 94 926 0002 8; 63 blz.; € 14,99.