Het lot van Jacob Zuma tekende zich sinds vorige week met de dag scherper af: de top van zijn partij, het ANC, wilde dat hij zijn biezen pakte. Toen het niet met zachte hand lukte, dreigde een motie van wantrouwen donderdag het pleit te beslechten. Die zou door het ANC gesteund worden, de partij waarvan hij in zijn afscheidsspeech woensdagavond zei dat hij er „voor altijd schatplichtig” aan is. Het zou een afgang van formaat zijn.

Zover liet de 75-jarige Zuma het daarom niet komen. De president verscheen woensdagavond op televisie met de mededeling dat hij gehoor zou geven aan de wens van de partijtop om op te stappen. „Ik respecteer ieder lid en leider van deze glorieuze beweging.” Hij vertelde verder er trots op te zijn voor het ANC gevochten te hebben tegen „eeuwen van gewelddadigheid door een witte minderheid.”

Daarmee refereerde hij aan zijn strijd tegen het apartheidsregime. Zuma zat tien jaar vast op Robbeneiland, met Mandela, en voegde zich na zijn vrijlating in 1975 bij uitgeweken ANC’ers in Swaziland en Mozambique. Voor de partij leidde hij jarenlang de inlichtingendienst.

Zijn verleden gaf hem bij zijn aantreden in 2009 krediet, evenals zijn charisma. „Hoewel de negen jaar van zijn presidentschap een bittere smaak nalaten, moeten we erkennen dat het nooit saai was”, schreef een Zuid-Afrikaanse krant donderdag. Zuma zong, danste en bracht met zijn aanstekelijke lacht geregeld het hele parlement aan het schuddebuiken. Zuma vormde voor velen een welkome afwisseling na het presidentschap van de formele en gereserveerde Thabo Mbeki. „Hij is de man die luistert”, zeiden zijn aanhangers.

Daarbij boogde hij op zijn verworteling in de Zulugemeenschap. Hij verloochende zijn wortels niet en zorgde trouw voor zijn naasten. Dat verklaart wellicht ook het feit dat hij, ondanks een eindeloze reeks van aanklachten om corruptie, witwassen van geld en belastingontduiking, nog zo lang op het pluche kon blijven. Om zich heen bouwde hij een sterk netwerk van getrouwen, die hem de hand boven het hoofd hielden. Hij overleefde zo acht moties van wantrouwen in het parlement.

Binnen het ANC brokkelde het vertrouwen in de president echter al jaren zienderogen af. Pijnlijk duidelijk werd dat bijvoorbeeld toen hij bij de herdenkingsbijeenkomst voor Nelson Mandela in 2013 door een vol stadion werd uitgejouwd.

Een uiterst kostbare verbouwing van 20 miljoen euro van zijn residentie betekende voor velen de druppel. Het feit dat hij een deel van de kosten na een veroordeling in 2016 uiteindelijk terugstortte in de staatskas, kon het vertrouwen niet meer herstellen.