De hersteld hervormde predikant uit Katwijk sprak zaterdag tijdens de vierde bijeenkomst van de wintercursus van de Stichting Studie Nadere Reformatie. Voor de cursus, die gegeven wordt in de Adventkerk te Veenendaal, hadden zich negentig belangstellenden opgegeven. Het thema was: ”Van Reformatie naar puritanisme, Nadere Reformatie en gereformeerd piëtisme”. Zaterdag stond de Engelse puritein John Bunyan centraal.

Bunyan (1628-1688) is vooral bekend geworden door zijn boek ”De Christenreis”, dat in 1678 verscheen. Ds. Den Ouden besprak het boek ”De leer van wet en genade ontvouwd”, dat als Bunyans belangrijkste theologische werk wordt beschouwd.

Bunyan is volgens de hersteld hervormde predikant sterk beïnvloed door Luther. Dat blijkt uit een passage in zijn levensbeschrijving ”Overvloedige genade voor de grootste van alle zondaren”, waar de Engelse prediker het commentaar van Luther op de Galatenbrief noemt: „Ik zag dat mijn toestand zo uitvoerig en diepgaand aan de orde kwam in zijn ondervinding alsof zijn boek recht uit mijn hart geschreven was.”

Ds. Den Ouden: „Voor Bunyans persoonlijke leven maar ook voor zijn theologische ontwikkeling was de verklaring van de Galatenbrief van beslissende betekenis. Hoewel Bunyan een overtuigd calvinist was, zijn alle onderzoekers het erover eens dat zijn theologie een luthers stempel draagt.”

Het boek ”De leer van wet en genade ontvouwd” is helemaal gewijd aan de verhouding van wet en Evangelie, een geliefd thema van Luther. „Voor Luther klopt het hart van de theologie bij het zuiver onderscheiden van wet en Evangelie. Een andere Lutherse trek van Bunyan is het centraal stellen van de rechtvaardiging door het geloof. Evenals voor Luther was dat bij Bunyan het leerstuk waarmee de kerk staat of valt”, zei ds. Den Ouden.

In het boek van Bunyan komt eerst de wet aan de orde en daarna het Evangelie. Bunyan benadrukte het belang van een grondige overtuiging van de zonden omdat alleen dan Christus werkelijk zal worden aangenomen. Hij schreef: „Wie zijn zonde half ziet, zal ook Christus maar half zien. Wie nooit gezien heeft dat hij verloren is, zal ook nooit zien dat hij behouden is.”

Bunyan had een ruim aanbod van genade, zo blijkt uit het boek. „Kom met het vuur van de hel in uw geweten, kom met uw hart zo hard, dood, koud en vol van verdorvenheid en dwaasheid als het is tegen uw eigen zaligheid. Kom met verloochening van al uw tranen, gebeden, vasten, waken en bidden. Kom als een bloedrode zondaar. Blijf niet bij Christus vandaan tot u een dieper gevoel van uw ellende hebt of van de werkelijkheid van Gods ontferming.”

De Engelse prediker deed een dringend appel op zijn hoorders als ze niet konden geloven. „Poog te geloven, poog om het Evangelie te geloven, want hoe meer we het Evangelie geloven, met des te meer kracht en moed zullen we ons inspannen om de zegen te verkrijgen.”

Sommige onderzoekers noemden Bunyan een arminiaan. Daarvan wil ds. Den Ouden niet weten. Hij volgt wel Richard L. Graeves, een autoriteit op het gebied van Bunyanstudies, die zegt dat er bij Bunyan sprake is van een sterk evangelisch calvinisme. Dat wordt getypeerd als een zeer ruim aanbod van genade, vergezeld van een dringend beroep op de verantwoordelijkheid van de mens. Dat wordt door Graeves aangeduid als ”pastoraal arminianimse”.

Ds. Den Ouden: „Bunyan deed geen poging om onze verantwoordelijkheid en onze afhankelijkheid met elkaar te verzoenen. Hij liet ze beide naast elkaar staan en benadrukte ze beide voor 100 procent. Het gaat fout als je een van beide uit het oog verliest.”