Slimheid en regie nodig voor goede leiderschapswissel
Wat is, in de politiek, een goede leiderschapswissel? Eén waarbij de opvolger een schaap met vijf poten is? Dát is sowieso prettig. Toch zijn er voor een partij méér punten om op te letten.
Er gaat bij politieke partijen nog weleens wat mis als de ene leider opgevolgd moet worden door de andere. Neem het koningsdrama in het CDA in 1994. De partij dacht het perfect voor elkaar te hebben door stemmenkanon Lubbers in een vloeiende beweging te laten opvolgen door de talentvolle Brinkman. Maar het werd een flop. Het CDA verloor 20 van de 54 zetels en Brinkman ruimde fluks het veld.
Of neem Melkert, de gedroomde kroonprins van PvdA-leider Kok. Hij ging in 2002 roemloos ten onder in het wapengekletter rond Fortuyn. Nog een voorbeeld: GL-leider Sap redde het niet om in de voetsporen te treden van Halsema.
Kan een leiderschapswissel ook soepel verlopen? Jazeker. Vrij probleemloos gleed in 1986 de koningsmantel van de schouders van PvdA-leider Den Uyl om die van zijn opvolger Kok. En moeiteloos nam SGP-voorman Van der Staaij in 2010 het stokje over van Van der Vlies.
Wat bepaalt dan of een leiderschapswissel goed verloopt? Vanzelfsprekend spelen de persoonlijke kwaliteiten van de opvolger een rol. Hoe integer en moreel hoogstaand PvdA’er Cohen ook was, hij miste vanaf het begin de hardheid, leepheid en radheid van tong om zich in de Haagse slangenkuil staande te houden.
Ook SP-leider Roemer, die deze week plaatsmaakte voor opvolgster Marijnissen, leek niet helemáál uit het juiste hout gesneden. Hoewel hoog scorend op de betrouwbaarheidsladder, was hij voor het ruwe Haagse bedrijf eigenlijk te goedaardig.
Toch komt bij een foutloze leiderschapswissel meer kijken dan alleen het beschikbaar hebben van een puike opvolger. Wat zoal?
Oog voor de houdbaarheidsdatum van de oude leider. Balkenende bijvoorbeeld leek zich in 2010 slecht te realiseren dat het kiezerspubliek na vier kabinetten die zijn naam droegen, een beetje op hem was uitgekeken. Enigszins eigenwijs stelde hij zich in dat jaar opnieuw beschikbaar als lijsttrekker, waarna het CDA een electorale draai om de oren kreeg van heb ik jou daar. Als het klopt dat de houdbaarheidsdatum van moderne leiders rond een jaar of acht ligt, dan heeft SP-voorman Roemer het juiste tijdstip uitgekozen om er de brui aan te geven.
Een goede ontkiemperiode voor de nieuwe leider. Dat de ChristenUnie in 2012 haar beoogde nieuwe leider Segers alvast de Kamer in tilde en hem vervolgens in 2015, ruimschoots vóór nieuwe Kamerverkiezingen, tot partijleider koos, is een voorbeeld van een geslaagde timing. Segers kreeg precies genoeg tijd om zich te bewijzen en in te werken. Het op dit moment lanceren van Marijnissen als nieuwe SP-leider daarentegen roept vanuit strategisch oogpunt vragen op. Heeft zij niet veel te weinig parlementaire ervaring?
Een derde criterium voor een geslaagde leiderschapswissel is het voeren van voldoende regie over de handeling zelf. Op dit punt verdient de SP een tien met een griffel en een zoen van de juffrouw. Pas twee maanden geleden begon Roemer, zegt men, zijn voornemen met een klein groepje getrouwen te delen. Het grootste deel van de fractie hoorde pas 24 uur voor de publieke onthulling wat er te gebeuren stond.
Ja, zo’n aanpak heeft als nadeel dat bevriende relaties zich overvallen voelen. Maar de voordelen ervan zijn groter: je maakt de kans op lekken zo klein mogelijk. En dat moet nu eenmaal aan het Binnenhof. Want het is een bekende Haagse wet: de leider die zégt dat hij weggaat, ís op dat moment al weg.
