De draailier is in Nederland niet zo bekend. Het instrument kan nog het beste worden omschreven als een ”gemechaniseerde viool”. De strijkstok is vervangen door een wiel, dat met een zwengel wordt rondgedraaid. Een melodiesnaar en een bourdonsnaar produceren een geluid dat lijkt op dat van een doedelzak.

Het idee om een bouwpakket van het instrument te maken, kwam niet uit de lucht vallen, vertelt marketingdirecteur Oleksandr Kravchuk vanuit Kiev: „Een aantal teamleden van Ugears bespeelt zelf een zeldzaam snaarinstrument. Een daarvan, de draailier, is tegenwoordig weer in opkomst. We werden geraakt door de geschiedenis van het instrument en besloten daarom om een eigen variant te maken.” Gepassioneerd: „De draailier speelt dansmuziek, van folkloristische tot moderne liedjes, en slaat daarmee een brug tussen vroeger en nu.”

Rijkere toon

Hoewel Kravchuk en zijn team een authentiek instrument wilden maken, besloten ze wel om een eigen draai aan het ontwerp te geven. Kravchuk: „Onze stemschroeven hebben een vertragingsmechanisme met tandwielen, waardoor de draailier beter kan worden gestemd. Ook hebben we aan de zwengel een tandwielvertraging toegevoegd, zodat het wiel vaker ronddraait en er een rijkere toon ontstaat. De zes toetsen zijn voorzien van een elastiekje, waardoor je soepeler kunt spelen.”

Inmiddels werden van de draailier –de ”Hurdy-Gurdy”– van Ugears meer dan 3000 exemplaren verkocht in 60 landen. Onder de klanten zijn zowel muziekliefhebbers als hobbyisten die graag een mechanisch bouwpakket in elkaar zetten. „Onze modellen geven de mensen wat ze missen: het gevoel van een beweging die ze zelf in gang zetten met echte mechanica. We hebben de draailier bewust een open ontwerp gegeven, zodat mensen erin kunnen kijken en zien hoe het werkt.”

Secuur werkje

Tijd om de proef op de som te nemen. Ugears stuurt een bouwdoos van de draailier toe; het bouwen kan beginnen. De doos is opvallend compact en bevat 8 multiplexplaten met in totaal bijna 300 lasergesneden onderdelen. Een duidelijke gebruikershandleiding geeft aan welke onderdelen uit de platen moeten worden gedrukt en in elkaar moeten worden gezet. Dat gebeurt geheel zonder lijm. Kravchuk vertelt dat een beginnende bouwer er zo’n acht uur mee bezig is. Meer tijd blijkt inderdaad niet nodig.

Het vooruitzicht om straks een echt werkend én zelfgebouwd instrument in handen te hebben, lonkt. Bovendien is het heerlijk om na een drukke dag te werken met natuurlijke materialen die ook nog eens heerlijk ruiken. Muziektherapie is er niets bij.

Toch blijft het oppassen geblazen: het multiplex is hier en daar zo zacht. Dat levert af en toe een flinke splinter op. Soms is de laserstraal bovendien niet diep genoeg in het hout doorgedrongen, zodat onderdelen met kracht moeten worden losgemaakt. Vooral bij ornamenten is voorzichtigheid geboden, want anders breekt het hout. Dat hoort echter bij de romantiek van het bouwpakket: instrumentenbouw is een secuur werkje.

Ingenieus

Gaandeweg wordt duidelijk hoe ingenieus de draailier in elkaar zit. Elk onderdeel heeft een eigen functie en naarmate het instrument vordert, vallen steeds meer stukjes figuurlijk op hun plek. De lasergraveringen maken van het multiplexinstrument een plaatje.

Als de laatste hand aan het instrument wordt gelegd, blijkt er geen onderdeel te veel of te weinig. Nu is te zien dat de elastiekjes bij de toetsen als veer werken en dat de tandwielen het wiel in beweging brengen. Ook wordt duidelijk waarom volgens de instructies kaarsvet op bewegende onderdelen moest worden aangebracht: de tandwielen lopen daardoor als een goed gesmeerd uurwerk.

Nu moet alleen het wiel nog stroef worden gemaakt met de meegeleverde hars. Daarna kan het visdraad worden gespannen en is het tijd voor muziek.

Eerlijk is eerlijk, muziek maken lukt nog zomaar niet. Om geluid te produceren, moet je met je rechterhand aan de zwengel draaien en met de linkerhand de toetsen bedienen. De eerste klanken hebben meer weg van het geluid van een valse kat dan van een middeleeuws instrument.

Gelukkig bieden de stemschroeven uitkomst, maar het krassende geluid van visdraad op hout wekt nog weinig ontroering op. Ondanks de speelinstructies in de bouwhandleiding blijft het een hele toer om Beethovens ”Ode an die Freude” te herkennen. En als het instrument eenmaal gestemd is, blijkt de temperatuur nogal haar weerslag te hebben. De volgende dag is van alle zorgvuldig op elkaar afgestemde klanken weinig meer te herkennen.

Maar, vertelt Kravchuk: „Onze modellen geven je de kans om elk onderdeel te voelen. Als je de modellen dan kant-en-klaar in handen hebt, vóél je de sensatie.”

Juweeltje

Hij heeft niets te veel gezegd: het is na een paar uur precisiewerk heerlijk om muziek te maken met een zelfgebouwd instrument. En zelfs als je er geen gezang uit kunt persen, is de draailier alsnog een juweeltje voor op de schouw of in de boekenkast.

Over Ugears

Ugears is een jong Oekraïens bedrijf dat bouwpakketten met houten modellen produceert. De modellen variëren van vrachtauto’s tot juwelendoosjes, maar kunnen allemaal mechanisch worden bediend.

De modellen zijn te koop via ugears-models.com en in Nederland via ugears-shop.nl. De draailier kost € 75,-.