Vol goede moed keerde ds. Tomasz Pieczko in 2013 terug naar zijn vaderland. Als voorganger van de gemeente van Zelów, gesticht door naar Polen uitgeweken Moravische broeders uit Tsjechië, probeerde hij het geheel van de kleine en intern verdeelde Gereformeerde Kerk van Polen te dienen. Onder de hete adem van een machtige roomse clerus.

„Vroeger regeerde hier de Communistische Partij. Die controleerde alleen het publieke leven. De kerk wil ook over het privéleven en het geweten van de mensen heersen. De weerzin daartegen neemt toe, maar zeker op het platteland durven de meeste mensen niet te zeggen wat ze denken. Temeer omdat de Rooms-Katholieke Kerk in Polen op zeer goede voet staat met de huidige regering.

De protestantse kerken worden nog meer dan voorheen naar de marge gedreven. Zelfs voor algemene maatschappelijke activiteiten krijgen ze geen steun van de overheid, wat strijdt met de Poolse grondwet.”

Hoe geeft u in zo’n situatie gestalte aan het predikantschap?

„Het hart daarvan is voor mij de prediking. Er komen zo’n zeventig mensen naar de dienst, voor een protestantse gemeente in Polen een groot aantal. Daarnaast hebben we tal van doordeweekse activiteiten, variërend van een Bijbelstudiegroep voor vrouwen tot bijeenkomsten rond bepaalde thema’s.

Om buitenstaanders te bereiken, organiseren we evangelisatieactiviteiten. We hebben een muziekgroep van jongeren die handklokken bespelen. Soms worden ze ook door een rooms-katholieke kerk uitgenodigd. Ik ga altijd mee voor het houden van een korte meditatie. In juli hebben we de kinderevangelisatieweek, in samenwerking met het behoudende Centrum voor Zending en Evangelisatie binnen de Lutherse Kerk. Het hele jaar door zijn er de activiteiten van de Royal Rangers, een christelijke scoutinggroep. Daarvan ben ik de commandant. Op die manier kom ik in contact met rooms-katholieke en buitenkerkelijke kinderen.”

Hoe is uw positie in het geheel van uw kerkverband?

„Eenzaam. De Gereformeerde Kerk van Polen is innerlijk verdeeld. Er zijn er die serieus christelijk willen leven, maar anderen staan in leer en leven een vergaande vrijzinnigheid voor. Het probleem is dat de vrijzinnigen zich het duidelijkst laten horen en zien. Ik word door hen beschouwd als een conservatief stuk beton.”

Men wist toch hoe u dacht toen u beroepen werd?

„Misschien heeft men niet helemaal voorzien hoe groot de inhoudelijke verschillen zijn. Mogelijk dacht men ook dat mijn contacten in het Westen bepaalde voordelen zouden opleveren voor de Gereformeerde Kerk van Polen. Overigens zijn de gemeenteleden in het algemeen behoudender dan de predikanten, maar er is weinig zicht op de klassiek protestantse identiteit. Dat geldt helaas voor de meeste protestanten in Polen.”

Hoe blijft u in deze situatie overeind?

„In de eerste plaats door Gods genade. En ik zoek contacten met geestverwanten. Misschien lukt het om een soort platform voor calvinistisch denkende voorgangers en kerkelijk werkers op te richten. Tot lering en onderlinge bemoediging.”

Hoe is uw relatie met lokale rooms-katholieke collega’s?

„Met de hoofdpastoor van Zelów heb ik op het menselijke vlak een goed contact. Voor het overige is er weinig reden voor optimisme. Veel jonge priesters in Polen zijn praktiserend homoseksueel en combineren die leefwijze met nationalistische of zelfs fascistische opvattingen. Daarin hebben ze de huidige regering in Polen mee. Veel oudere priesters voelen zich bedreigd door de jonge generatie, die zeer ambitieus is.”

Zijn Rome en Reformatie sinds het Tweede Vaticaans Concilie dichter bij elkaar gekomen?

„Ook het Tweede Vaticaans Concilie stelt dat de door Jezus Christus ingestelde kerk voortbestaat in de Rooms-Katholieke Kerk. Zo’n uitspraak sluit elke serieuze dialoog met de protestantse kerken bij voorbaat uit. Hoe kun je spreken met iemand die je niet als gesprekspartner erkent? De oecumene komt voort uit een naïef optimisme van protestanten die niet beseffen waar het de Rooms-Katholieke Kerk om gaat. Van die kant is het enige doel de afgedwaalde broeders terug te brengen in de schoot van de ware kudde.”

Ook orthodoxe protestanten waren onder de indruk van de trilogie van de vorige paus over het leven van Jezus. Kunt u dat plaatsen?

„Om eerlijk te zijn niet. Benedictus is een bekwaam theoloog, maar overtuigd rooms. Wat ik in hem waardeer, is zijn dogmatische duidelijkheid. Hij hult zich niet in een mistgordijn, zoals zijn voorganger Johannes Paulus II vaak deed.”

Hoe beoordeelt u de huidige paus?

„Ik zie hem als een product van de mediapolitiek van de Rooms-Katholieke Kerk. Daarmee hoopt men mensen te bereiken die zich niet thuis voelen bij het conservatieve katholicisme. Er ligt geen enkele leerstellige verandering aan ten grondslag. Het verbaast me dat protestanten dit zo weinig in de gaten hebben.”

Verwacht u dat de breuk tussen Reformatie en Rome ooit wordt geheeld?

„Een toenadering tot de kerken van de Reformatie vereist van de Rooms-Katholieke Kerk een eerlijk bevragen van soms eeuwenoude dogma’s en tradities. Daarmee wordt de eigen geloofwaardigheid, ook historisch bezien, op het spel gezet. Dat zal nooit gebeuren. Temeer omdat er allerlei menselijke belangen aan verbonden zijn. De Rooms-Katholieke Kerk geeft de verkregen privileges niet op en zal de gevestigde structuren niet wezenlijk veranderen. Acceptatie van de principes van de Reformatie zou dat wel vereisen.”

Wat ziet u als de kern van de protestantse theologie tegenover de rooms-katholieke?

„De soevereiniteit van God, Die boven alle menselijke voorwaarden en verwachtingen staat.”

Hoe is het gesteld met de kennis van het rooms-katholicisme onder protestanten?

„Ze onderkennen niet het verschil tussen rooms mediavertoon en dat wat de Rooms-Katholieke Kerk in werkelijkheid voorstaat, vanuit onveranderlijke dogma’s. Tot mijn verdriet moet ik constateren dat veel protestanten ook zeer weinig weten van de leer van de Reformatie. Ze laten zich leiden door emotie en intuïtie.”

Op welke wijze moet er invulling worden gegeven aan het getuigend gesprek met Rome?

„Net als de reformatoren moet het ons niet gaan om het bewijzen van eigen gelijk, maar het tot inkeer brengen van mensen die dwalen. Heel belangrijk is dat we ons telkens weer afvragen of we persoonlijk nog daadwerkelijk geloven dat de Reformatie een vrucht was van het werk van de Heilige Geest in de Kerk. En wat de consequenties daarvan zijn”

Wat kunnen protestanten van Rome leren?

„Ik zou willen dat de protestantse kerken even consequent waren in het vasthouden aan de grondprincipes van de Reformatie als de Rooms-Katholieke Kerk het is in het bewaren van haar dogma’s. Niet de leer van de Schrift maar de waan van de dag en de mode van de meerderheid bepalen in het algemeen het denken van protestanten. Uit angst voor kritiek op een Bijbels radicale opstelling. Dat maakt me verdrietig.

Een even grote bedreiging is geestelijke hoogmoed, op grond van de gedachte dat wij de orthodoxie bewaken. Die houding sluit de deur voor zoekende mensen die niet zomaar kunnen aannemen wat voor behoudende protestanten vanzelfsprekend is. Laten we onze kracht niet zoeken in een intellectuele, academische benadering waarin warmte en bewogenheid ontbreken. Wat we nodig hebben, is een leven van gebed.”

Had u nooit het gevoel: waar ben ik aan begonnen door protestants te worden?

„Ja, dat gevoel had ik meer dan eens. Niet vanwege de theologie, maar door de kerkelijke situatie en de teleurstellingen die ik ook binnen de protestantse wereld heb opgedaan. Ik heb er dingen beleefd die ik in de Rooms-Katholieke Kerk niet meemaakte.

Vanwege spanningen in mijn gemeente en mijn eenzame positie binnen het geheel van de Gereformeerde Kerk van Polen heb ik serieus overwogen het beroep van een gemeente uit België aan te nemen. Toch durfde ik dat uiteindelijk niet. Te midden van alle problemen werd bekend dat ik een ernstige ziekte heb. Dat bepaalde me bij mijn eindigheid. Eens zal ik voor God verantwoording moeten afleggen. Dan is niet de vraag of ik het moeilijk heb gehad, maar of ik trouw ben gebleven. Het is mijn verlangen om pal te blijven staan. Niet in de eerste plaats voor het protestantisme, maar voor het Evangelie.”

Dit is het laatste deel van een tweeluik over Bijbelgetrouwe protestanten in Polen. Afgelopen maandag verscheen deel 1.

Ds. Tomasz Pieczko

Tomasz Pieczko (1965), zoon van een liberale Poolse gynaecoloog, studeerde rechten aan de universiteit van Krakau. Gevoelens van innerlijke leegte brachten hem ertoe zich aan te sluiten bij de kloosterorde van de kapucijnen. Na het noviciaat studeerde hij filosofie in Krakau en theologie in het Italiaanse Genua. Al tijdens de studie werd hij benoemd tot vicedirecteur van het kleinseminarie van de kapucijnen in de Italiaanse provincie Liguria. In april 1994 volgde zijn wijding tot priester. Vanwege dubieuze kerkelijke praktijken binnen het kleinseminarie keerde hij terug naar Polen. De jaren erna groeiden zijn vragen bij rooms-katholieke dogma’s en het leven van de clerus. In 1997 legde hij het priesterambt neer. Hij sloot zich aan bij de gereformeerde kerk van Warschau. Met financiële steun van stichting In de Rechte Straat studeerde hij protestantse theologie in Aix-en-Provence. Aansluitend was hij predikant in het Franse Maubeuge en het Belgische Mons. In 2013 keerde hij opnieuw terug naar Polen, nu vanwege het op hem uitgebrachte beroep door de gereformeerde kerk van Zelów. Binnen de landelijke Gereformeerde Kerk van Polen is de ex-priester met zijn calvinistische overtuiging een eenling. Pieczko is gehuwd met Renata Skibinska.