„Dat moet wat geweest zijn, toen”, zegt Puttenaar Lubbersen na afloop, in de bus terug naar de parkeerplaats bij het voormalige Kamp Amersfoort. „Deze tocht maakte in 1944 al diepe indruk; toen liep er een veelvoud aan gevangenen door de stad. Er gaat heel wat door je heen. Zelf ben ik van na de oorlog. Ik heb mijn ooms en neef niet gekend, maar ik hoorde de verhalen over hen. Vanavond werd er onderweg amper gesproken. Dat zal in 1944 met de Duitse bewakers erbij ook niet veel zijn gedaan.”

De bijna 4 kilometer tussen het voormalige concentratiekamp en het station van Amersfoort werd woensdagavond in ruim een uur afgelegd. „We liepen nagenoeg dezelfde route als de meer dan 1400 mannen die op 11 oktober 1944 op transport werden gezet naar werkkamp Neuengamme bij Hamburg. De meesten zetten hier hun laatste stappen op Nederlandse bodem”, aldus directeur Willemien Meershoek van het herdenkingscentrum Nationaal Monument Kamp Amersfoort. „We moesten echter aan het begin omlopen, omdat na de Tweede Wereldoorlog rijksweg A28 is aangelegd. Eigenlijk zou er op die plek een loopbrug over de snelweg moeten komen.”

Voorop gingen woensdag de burgemeesters van Amersfoort, Leusden en Putten. Die van Leusden omdat het voormalige Kamp Amersfoort op het grondgebied van deze gemeente ligt, de Puttense burgervader omdat onder de ruim 1400 gevangenen ook de mannen waren die bij de oktoberrazzia anderhalve week daarvoor uit het dorp werden weggevoerd.

De tocht in de invallende duisternis eindigde woensdagavond voor het station, waar deelnemers kaarsjes plaatsten onder een lichtbord met daarop een foto van de deportatie in 1944.

Amersfoorter Kasper de Rooy (41) kwam tijdens de stille tocht langs zijn huis aan de Lange Kapelweg. In de Tweede Wereldoorlog woonde daar Cilia Loots, die in haar privé-montessorischooltje annex kindertehuis Joodse kinderen opving en volwassen Joodse onderduikers verborg. De Rooy: „Iemand die niet alleen zeer begaan was met de gevangenen van Kamp Amersfoort, maar dus ook actief verzet pleegde. Al lopend had ik wel wat om over na te denken. Je kon je inbeelden hoe het 73 jaar geleden was, in hetzelfde jaargetijde op hetzelfde tijdstip, voor al die mensen die richting station werden gedirigeerd, terwijl het voor hen ongewis was waar ze naartoe gingen.”

Ton Lokker (78) uit Barneveld, elk jaar op 4 mei present tijdens de dodenherdenking bij het monument ”De stenen man” op het terrein van voormalig Kamp Amersfoort, was er woensdagavond ook. Zijn vader, tandarts in Barneveld, werd eind 1944 door de Duitsers gearresteerd omdat hij Joden hielp onderduiken. „Hier in het kamp is hij vreselijk geslagen en geschopt door Joseph Kotälla, de ”beul van Amersfoort”. Bij gevangenen die waren gefusilleerd moest mijn vader de gouden kronen uit hun gebitten halen.”

In januari 1945 werd hij op transport gesteld naar Neuengamme. Hij heeft het overleefd en keerde via het Deense Rode Kruis uiterst verzwakt terug. Lokker: „Ik liep te piekeren tijdens de tocht, alles kwam weer boven. Die verschrikkelijke oorlog heeft waanzinnig veel levens gekost.”

Remco Reiding, woordvoerder van Nationaal Monument Kamp Amersfoort, sluit een tweede versie van de stille tocht niet uit. „Hopelijk ziet iedereen voldoende aanleiding om hiermee door te gaan. We gaan evalueren, maar het zou me niets verbazen als deze route ook volgend jaar gelopen wordt. Over twee jaar is de deportatie 75 jaar geleden, dat lijkt me zeker een goed moment voor een herhaling.”