Eén keer per maand organiseert Annelied van Dijk (47) een twee uur durende workshop voor kinderen die aan de slag willen met ijzer, vuur, hamer, kram en hoorntje. Op een mooie woensdagmiddag reizen Jonas (11), Mika (9) en Joppe (11) af naar het Nautisch Kwartier in Huizen. Ze hebben allemaal verschillende verwachtingen: de een hoopt een magisch zwaard te mogen smeden, de ander een harnas. Het blijkt uiteindelijk een kachelpook te worden…

„Eerst maar eens een schort om en een bril op”, zegt de ”Dochter van de Smid”, zoals Van Dijk zich op haar site presenteert. De jongens kijken bedenkelijk: moet dat echt? Als ze de zwarte handen van Van Dijk bekijken, snappen ze de schort, maar die bril… „Kijk maar eens wat er gebeurt als ik met de hamer op deze metalen staaf sla”, vervolgt de smid. Kleine stukjes spatten ervan af. „Hamerslag”, verklaart de workshopleider. „Niet fijn als je die in je gezicht krijgt.” Gehoorzaam zetten de jongens de veiligheidsglazen voor hun ogen.

Onbuigzaam

Even later krijgen ze ieder een eigen stuk ijzer. Lang. Vierkant. Zo’n 8 millimeter dik. Keihard. Onbuigzaam. Van Dijk lacht. „Het spreekwoord zegt niet voor niets dat je het ijzer moet smeden als het heet is.” Achter haar rug liggen drie hoopjes kolen op een vuurplaat. Ze smeulen zacht, maar de gloed lijkt elk moment te kunnen doven. Dan trekt de smid een hendel naar beneden. Een ventilator blaast zuurstof door het smeulende hoopje. Meteen laaien de vlammen op. De dochter van de smid steekt haar staaf tussen de kolen. Even wachten… Klaar. Als ze het metaal tevoorschijn trekt, gloeit het uiteinde oranjewit. Ze legt het op een aambeeld en begint op de vurige punt te slaan. De slagen galmen door de smidse. Langzaam wordt de stompe kant puntiger. „Zo, nu nog even overhoeks afsmeden en dan kunnen we gaan koelen”, aldus Van Dijk.

Helemaal zwart

Het koelen is gaaf, vinden de jongens. Het hete ijzer sist en stoomt als het in de waterbak naast de haard wordt gehouden. „Stinkt”, vindt Joppe.

„Als het metaal helemaal zwart is en niet meer rookt, dan kun je het vastpakken. Niet eerder!” waarschuwt Van Dijk.

„Hoe heet is het ijzer als het uit het vuur komt?” wil Jonas weten. „Ongeveer 1000 graden”, antwoordt de smid. „Houd de pook niet te lang in de vlammen, want hij kan verbranden”, vult ze aan. IJzer? Verbranden? Van Dijk: „De verbrandingstemperatuur van dit metaal is ongeveer 1500 graden. Als het te heet wordt, kun je er niks meer mee. Het wordt dan zo bros dat het afbrokkelt. Kijk maar…” Ze stookt het vuurtje eens flink op. De ijzeren staaf ligt er een minuutje in en als ze hem er dan uit trekt, spatten de vonken eraf. „Sterretjes! Net vuurwerk”, vindt Mika.

Dan mogen de boys zelf aan de slag. Fikkie stoken, staaf erin steken, eruit halen, op het aambeeld leggen, ronddraaien en slaan! Steeds weer slaan. En ronddraaien. En slaan. De uiteindes vervormen inderdaad, maar toch op een heel andere manier dan zojuist bij Van Dijk. Hoe komt dat? De worskhopleider probeert het uit te leggen –„ietsjes kantelen, de hamer in een scherpere hoek laten neerkomen”–, maar het geheim van de smid blijft het geheim van de smid. Wat wel duidelijk wordt: je kunt het ijzer pas smeden als het echt heet is! Zodra het metaal zijn oude, zwarte tint weer aanneemt, is elke klap met de hamer, hoe hard sommige jongens ook rammen, tot mislukken gedoemd.

Ministalagmietjes

Als de zijkanten van de staaf min of meer tot punten zijn getransformeerd, komt de vaardigheid ”buigen” om de hoek kijken. Van Dijk doet het weer even voor. Ze zet twee ”ministalagmietjes” in haar aambeeld –een kram, in smeedjargon–, steekt de pook erdoorheen en buigt het ding naar links. Het gloeiende ijzer vloeit gehoorzaam in een bocht. „Om de ronding nog iets mooier te maken, kun je ook een hoorntje, een soort ijzeren kegel, in het aambeeld steken en het ijzer daaromheen vouwen”, vertelt ze.

Even later zijn haar cursisten druk aan het vouwen en buigen. De hitte van de drie vuren en de pittige geur van smeulende kolen en brandend ijzer maken de arbeidsomstandigheden in de ”sweatshop” zwaar. Toch gaan de jeugdige smeden ijzerenheinig door, de zweetdruppels op het voorhoofd. Joppe blijft wel erg lang doorhameren. „Zo is het prima”, zegt Van Dijk. „Op een gegeven moment moet je stoppen. Het is goed, zoals het is.” Misschien is dat wel het echte geheim van de smid!

Tegen vijven zijn de drie kachelpoken klaar. Ze hebben een paar mooie krullen aan de ene kant, een soort plat ‘porvoetje’ aan de andere kant en een mooie draaiing in het midden. De jongens zijn er terecht trots op. Als afsluiting slaat Annelied van Dijk de naam van de makers in de steel. Helaas moeten die even wachten voor ze hun creaties kunnen testen, want de hoopjes kolen zijn inmiddels opgeruimd. Hoewel… Wachten… Uiteindelijk blijken de boys toch nog een wapen te hebben gemaakt, want met een beetje fantasie zijn de poken prima te gebruiken als speer!

Workshops en zo

Onder de naam ”Vuurspetters” organiseert Annelied van Dijk workshops voor bedrijven en particulieren. „Smeed banden in een authentieke smederij”, luidt de slogan. Zelfs voor mensen die nog nooit een hamer hebben vast gehad of een aambeeld van dichtbij hebben gezien, zijn de cursussen te doen, stelt Annelied van Dijk. Ze duren doorgaans zo’n drie uur. De voorwerpen die de deelnemers maken, variëren van stoere kachelpoken tot sierlijke haken en flessenopeners. Koffie, thee en fris zijn bij de prijs inbegrepen.

De workshops zijn met diverse andere activiteiten te combineren. Met een maaltijd in een van de restaurants rond het Nautisch Kwartier, bijvoorbeeld, of met een zeiltocht op een botter of met een overnachting of met een „ijsjesmaakervaring” bij de buren van Vuurspetters.

vuurspetters.nl
dickens.nl
haven-van-huizen.nl
hotelnautischkwartier.nl
hotelnewport.nl