Verzetsstrijdster Jacoba van Tongeren bezong haar eigen daden niet
De rol van verzetsstrijdster Jacoba van Tongeren in de Tweede Wereldoorlog logenstraft beweringen over de geringe deelname van vrouwen aan het verzet. Uit haar optreden blijkt daarnaast iets van de bijdrage van de Nederlandse Hervormde Kerk aan het verzet.
Dat waren twee uitkomsten van het donderdag gehouden symposium ”Kerk, vrouw en verzet” in Amsterdam, georganiseerd door onder andere het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme. Er was veel belangstelling: de zaal zat vol.
Aanleiding voor het symposium vormde het feit dat het vijftig jaar geleden is dat Jacoba van Tongeren (1903-1967) overleed. Tot twee jaar geleden was ze vrijwel onbekend. Daar kwam verandering in door het boek ”Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945)”, geschreven door Paul van Tongeren en Trudy Admiraal.
Bonnenkoningin
Auteur Van Tongeren vertelde gisteren dat zijn tante de Bonnenkoningin genoemd werd. In de oorlog droeg zij een vest onder haar kleding waarin zij duizenden bonnen kon verstoppen. Jacoba was de leidster van een illegale organisatie van 140 personen in Amsterdam die 4000 à 5000 onderduikers geholpen heeft.
”Groep 2000” heette ook wel ”Hervormde Groep 2000”. „De groepsleden ontmoetten elkaar in wijkgebouwen van de kerk in Amsterdam”, aldus Paul van Tongeren. „Jacoba wilde geweldloos verzet plegen. Ze zei: „Wij zijn kerk, wij zijn geen knokploeg.” Aan de groep waren ook tien predikanten verbonden. Tijdens de tweewekelijkse samenkomsten gingen zij voor in gebed en praatten zij over onderwerpen als: Mag ik liegen?”
Op het kerkelijke verzet ging Wilken Veen van het Leerhuis Amsterdam Tenach en Evangelie dieper in. Hij gaf aan dat Van Tongeren haar verzetswerk opvatte als kerkelijk werk. Ze kwam in contact met ds. K. Gravemeijer, scriba van de synode van de Nederlandse Hervormde Kerk en leider van het kerkelijk verzet in de oorlog. Haar groep kreeg geldelijke steun van de kerk. Het is volgens Veen een omissie dat de naam Jacoba van Tongeren niet voorkomt in het boek ”Het verzet der Hervormde Kerk” van H. C. Touw. „Daarin is te veel aandacht voor wat de kerk zelf gedaan heeft.”
Jan Slomp, een zoon van verzetsman ds. Frits Slomp, merkte tijdens de vragenbespreking op dat cijfers uitwijzen dat ongeveer een kwart van de medewerkers van de Landelijke Organisatie tot hulp aan onderduikers (LO) bestond uit hervormden, terwijl gereformeerden er een derde van uitmaakten.
Dr. L. de Jong
De rol van vrouwen in het verzet is onderbelicht gebleven, aldus Antia Wiersma van Atria (Kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis). „Voor velen is Hannie Schaft de enige verzetsvrouw die zij kennen.” Een van de oorzaken daarvan is naar haar mening de beschrijving door dr. L. de Jong in de serie ”Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog”. „Hij was blind voor de rol van vrouwen.”
Dat Jacoba van Tongeren tot voor enkele jaren in het geheel niet in beeld kwam als verzetsvrouw had er ook mee te maken dat ze „haar eigen daden niet bezongen heeft” en dat ze haar verzetswerk „bagatelliseerde.” Wiersma heeft uitgerekend dat er in Amsterdam meer dan honderd straten naar mannen uit het verzet genoemd zijn en maar drie naar vrouwen. In 2016 is een brug in de hoofdstad naar Jacoba van Tongeren vernoemd.
Tijdens de bespreking kwamen ook de namen Hebe Kohlbrugge (1914-2016) en Helena Kuipers-Rietberg (1893-1944) langs. Deze kerkelijk betrokken vrouwen speelden een rol in het verzet.
Gert van Klinken, universitair docent kerkgeschiedenis aan de PThU, merkte op dat de illegaliteit in de oorlog door de kerken vaak onder kritiek werd gesteld. Kerkleden gingen soms pas na lang twijfelen in het verzet. „Na de oorlog gingen diezelfde kerken er prat op dat kerkleden in het verzet gezeten hadden.”
Jacoba van Tongerenlezing
De Protestantse Kerk Amsterdam organiseert vanaf volgend jaar de ”Jacoba van Tongeren-lezing”. Daarin zal een vrouw uit de christelijke traditie aan het woord komen die in verzet komt tegen onrecht. Het bestuur van de Protestantse Kerk Amsterdam (PKA) wil Van Tongeren met een tweejaarlijkse lezing postuum eren en gedachtengoed levend houden en actualiseren, werd gisteren bekend.
Lees ook:
Doopsgezinde ds. Mulder herbergde zes Joden in Giethoornse pastorie (rd.nl, 01-08-2015)
Verzetshelden Groep 2000 krijgen een gezicht (rd.nl, 21-03-2015)
