„Veel woonwagenbewoners zijn gewiekste handelaren die de mazen van de wet weten te vinden”, zegt Bovenkerk op zijn bovenkamer in het strafrechtsinstituut Willem Pompe van de Utrechtse universiteit.

Staatssecretaris Wijn van Financiën kondigde donderdag aan paal en perk te stellen aan de belastingvoordelen van zogeheten aso’s, onder wie woonwagenbewoners. Recent ontstond commotie toen bleek dat mensen op woonwagenkamp Vinkenslag in Maastricht jarenlang slechts 3 procent belasting betaalden.

Met name grotere woonwagenkampen, met meer dan dertig standplaatsen, zijn al decennia lang „broedplaatsen van criminaliteit”, stelt Bovenkerk. Hij deed onderzoek naar misdaad in die kringen en publiceerde onder meer het boek ”Misdaadprofielen”. „Zeker de helft van de toptwintig van drugscriminelen in Nederland is afkomstig uit de woonwagenwereld. Denk aan iemand als drugshandelaar Johan V., alias de Hakkelaar. Een aantal families heeft een reputatie van extreme gewelddadigheid. In bepaalde woonwagenmilieus zijn dubieuze praktijken schering en inslag. Te denken valt aan het omkatten van auto’s, oplichting bij handel of het smokkelen van goud en edelstenen.” Niet overal is het volop kommer en kwel, zegt Bovenkerk. „Op sommige kampen is weinig aan de hand.”

Vanaf de jaren zeventig is het flink misgegaan in een deel de woonwagenwereld, betoogt Bovenkerk. „Woonwagenkampen raakten steeds meer geïsoleerd van de maatschappij. Drugshandel was in opkomst. Sommige families trokken de macht naar zich toe. Het recht van de sterkste gold. Officiële instanties werden buiten de deur gehouden. Controleurs van gas, water en licht werden bedreigd.”

Dat de overheid de ongeveer 30.000 woonwagenbewoners -niet te verwarren met zigeuners- jarenlang ongemoeid liet, kwam onder meer voort uit de „angst om te stigmatiseren”, constateert de Utrechtse criminoloog. „Woonwagenbewoners werden gezien als beklagenswaardige mensen die niet mee konden komen met de rest van de maatschappij.”

Een andere reden is dat we in Nederland niet gauw keiharde maatregelen zullen treffen om misstanden de kop in te drukken. „Hollanders kunnen niet met fysiek geweld omgaan. We kiezen voor beschaafde omgangsvormen zoals de dialoog. Maar bij sommige bevolkingsgroepen werkt dat niet. Denk aan Marokkaanse jongeren die overlast veroorzaken in zwembaden. Die jongens moeten gewoon een draai om hun oren krijgen.”

Het zal een zaak van lange adem worden om woonwagenbewoners in het gareel te krijgen, denkt Bovenkerk. „Ik heb bewondering voor burgemeester Leers van Maastricht. Hij wil misstanden in Vinkenslag structureel aanpakken en het niet laten bij af en toe een wietplantage oprollen. Gevolg is wel dat er een halve oorlog ontstaat.”

Wil een beschavingsoffensief van de woonwagenwereld kans van slagen hebben, dan zal alleen „pure repressie” geen soelaas bieden, stelt Bovenkerk. „De Belastingdienst zal schikkingen moeten treffen. Laat mensen met 1 miljoen uit een ouwe kous een nieuw legaal bedrijf beginnen. Lijkt dat op witwassen? Moreel is het niet de beste oplossing, maar praktisch gezien kan het op lange termijn een positief effect hebben.”

Ondanks zijn kritische woorden heeft Bovenkerk „een soort bewondering” voor de woonwagenbewoners in Nederland. „In veel gevallen zijn het bijzonder aardige mensen. Met een soort verbazingwekkende hardnekkigheid houden ze zich op afstand van de rest van de wereld. Dat heeft iets fascinerends.”