Een pas opnieuw gebonden ”flora” van Heimans, Heinsius en Thijsse uit 1954 ligt op de werktafel in haar atelier De Goede Moet in het Gelderse dorp Dreumel (gemeente West Maas en Waal). „Bladzijden waren losgeraakt, het papier was op meerdere pagina’s gescheurd”, zegt Van den Thillart (54). „Het naaiwerk zat zo goed als overal los, de rug was helemaal van het boek.”

Alle katernen naaide ze opnieuw aan elkaar. „Best een zorgvuldig karweitje. Het dunne papier was bros en kwetsbaar. Lijmen had ook gekund, maar dat is minder stevig. Het boek lijkt erg op wat het was, toch is het eindresultaat anders. Door al het naaiwerk ontstond een fikse opdikking op de rugzijde. Daarom is het boek nu anders gebonden. De nieuwe rug is rond, met extra lijm om het verband erin te houden. Het oude linnen is zo veel mogelijk weer gebruikt, het onderliggende nieuwe linnen is op de oude kleur gebracht.”

Handboekbinder is Van den Thillart sinds een jaar of tien, naast haar werk als graficus. Ze definieert het ambacht als „vellen papier met de hand tot een boek samenbinden.” „Afgezien van wat eenvoudig gereedschap, zoals een snijmachine en een pers, is alles handwerk: vouwen, lijmen en naaien. Afhankelijk van de functie –is het een gebruiksvoorwerp of voor de sier?– kies je hoe je de vellen papier bindt, welke materialen je toepast en hoe de afwerking eruitziet. Een oud kookboek dat een klant vaak zal opslaan en dus makkelijk open moet vallen, bind je anders dan een boek dat maar af en toe wordt ingekeken.”

De Dreumelse kunstenaar laat graag anderen in haar vakkennis delen, met workshops en een internetcursus handboekbinden. Deelnemers krijgen de basisvaardigheden bijgebracht. Voor collega-grafici biedt ze een aangepaste module ook internationaal aan. „Zo leer ik hun etsen als serie in te binden of te presenteren in een doos of foedraal. Meestal kiezen ze voor een presentatie achter glas. Het boekbinden biedt mooie alternatieven.”

In Van den Thillarts eigen praktijk slaat de balans tussen het herstellen van oude boeken en nieuw bindwerk door naar het eerste. „Vaak zijn die boeken weinig meer waard, maar ze zijn wel waardevol in de ogen van de klant. Dat maakt het werk extra leuk. Als je iets inbindt of laat inbinden, houd je het letterlijk bij elkaar. Dat doe je alleen als je het de moeite waard vindt om te bewaren.” Zo liet een klant zijn Ilias en Odyssee van Homerus uit zijn gymnasiumtijd repareren. „Een bundeltje katernen en talloze losse blaadjes, bijeengehouden door de restanten van een linnen band, met aantekeningen van hemzelf en zijn oudere broers erin. Zijn kleinzoon zou naar het gymnasium gaan, zo kon het boek weer jaren mee zonder dat de band met de vorige generatie gebruikers verloren ging.”

Over een juiste wijze van herstel wordt verschillend gedacht. Zelf benut Van den Thillart het liefst alles wat nog bruikbaar is. „De klant mag het zeggen. Een boek kan ook naar eigen smaak met hedendaagse materialen worden opgeknapt. Het verliest dan het oude karakter, maar krijgt wel een frisse eigentijdse uitstraling.”

Op de werktafel wacht een volgende klus: een kookboek. „Kookboeken krijg ik hier trouwens met enige regelmaat. Die gaan stuk van het vele gebruik in de keuken.” De kleurige voorplaat is al losgeweekt om op een nieuwe band gelijmd te worden.

zomerserie Vergeten ambachten

Over oude beroepen die, soms in een nieuw jasje, nog altijd worden uitgeoefend. Deel 7: de boekbinder. >>rd.nl/ambachten

Er zijn er nog zo’n 60

Bij de Vereniging Nederlandse Handboekbinderijen (VNH) zijn ruim dertig professionele handboekbinders en boek- en papierrestaurateurs aangesloten. In de branche is verder „nog eenzelfde aantal” beroepsboekbinders zonder VNH-lidmaatschap werkzaam, schat woordvoerder Henk Griffioen. De vereniging houdt zich bezig met kennisdeling en kwaliteitsbehoud voor de beroepsboekbinders. Volgens Griffioen hebben de meeste leden een eenmansbedrijf, waarbij handboekbinden een van de activiteiten is. „Een enkeling heeft medewerkers in dienst.” Actief is verder de Stichting Handboekbinden. Met lezingen, excursies, workshops en een tijdschrift stimuleert zij behoud, kennis en innovatie van het handgebonden boek en het ambacht handboekbinden voor zowel de professionele als de hobbyhandboekbinder.