Dat stelde het Haagse instituut HiiL woensdag in een nieuw rapport. HiiL adviseert wereldwijd overheden en bedrijven over de innovatie van rechtssystemen; in Nederland onder meer de Raad voor de rechtspraak.

De rechtsproblemen die burgers het vaakst ervaren, monden vaker uit in slepende procedures, concludeert het instituut op basis van eigen data en literatuuronderzoek. Ieder jaar komen er in Nederland maar liefst 4,3 miljoen rechtsproblemen bij, zoals conflicten met buren, partners en bazen. Die problemen worden minder vaak opgelost: in 2009 werd 60 procent van de geschillen nog opgelost, in 2014 slechts 51 procent. Dat betekent 400.000 extra onopgeloste problemen per jaar.

De onderzoekers denken dat hun uitkomsten mede verklaren waarom zo veel mensen zich niet gehoord voelen. Aanleiding voor de studie vormden ook de ontwikkelingen in 2016: de brexit, de verkiezing van Trump als president in de VS en het opkomende populisme in Europa.

Conflict

„Mensen voelen dat het niet goed gaat”, aldus het rapport, „en velen zijn van mening dat een gang naar de rechter niet helpt als ze een conflict hebben.” En dat is niet alleen beeldvorming, volgens de onderzoekers: mensen met ervaring met de rechtsgang oordelen negatiever dan mensen zonder ervaring. In een onderzoek kregen mensen de vraag of hun gang naar een advocaat of rechter hun probleem had opgelost. De scores waren matig: gemiddeld een 3 op een schaal van 1 tot 5.

Volgens HiiL-directeur Maurits Barendrecht, tevens hoogleraar privaatrecht in Tilburg en een van de opstellers van het rapport, is ons rechtssysteem duur, levert het niet wat mensen nodig hebben en is het soms zelfs „ronduit schadelijk.” „Procedures zijn verouderd. Ze vergroten tegenstellingen, maken ze complexer en bieden mensen geen begeleiding bij het slaan van een brug. Moderne technologie blijft ongebruikt.”

Ongeval

Een van de meest urgente problemen van het huidige rechtssysteem is volgens de onderzoekers het toernooimodel waarin burgers met problemen terechtkomen: mensen worden tegenover elkaar gezet. „Het is contraproductief om buren, ouders of betrokkenen bij een noodlottig ongeval elkaar te laten bestoken met claims, beschuldigingen, ontkenningen en verweren”, aldus de auteurs.

Dat is volgens hen zelden de goede route naar oplossingen en genoegdoening. „Toch biedt de rechtsstaat nog steeds vooral procedures aan waarin polarisatie volgens de regels verplicht is.”

Harder werken

Er zijn goede alternatieven om het rechtssysteem anders in te richten, maar tot nu toe gaat „al het geld en alle energie naar meer van hetzelfde”, menen de onderzoekers. Naar agenten, officieren van justitie, advocaten en rechters.

„Juristen moeten intussen steeds harder werken om met niet goed werkende procedures problemen op te lossen.”