Susan Khani toonde zich woensdag erg teleurgesteld. Maandag maakte zij een lange autorit naar Varner, in de ”middle of nowhere” van Arkansas. In Varner wacht Don Davis, de moordenaar van haar moeder, al sinds 1990 op de voltrekking van het doodvonnis. De autoriteiten hadden Khani verteld dat dit dinsdag zou gebeuren. Daar wilde ze bij zijn.

Susan Khani wist dat de rechter op Goede Vrijdag had bepaald dat de executie van Davis en zeven anderen niet door mocht gaan. Zij verwachtte echter dat het hooggerechtshof van Arkansas deze juridische blokkade begin deze week zou opheffen. Maar dat deed de opperrechter niet – een tegenvaller voor Khani.

Verbijsterd is ze echter niet. „Het is de derde keer dat er op het laatste moment een spaak in het wiel wordt gestoken”, zegt ze. „Toch hoop ik dat de moordenaar van mijn moeder ooit zijn gerechte straf krijgt. En als dat gebeurt, wil ik erbij zijn.”

Afgrijselijk

Of het zover komt, is nog maar de vraag. Aan de gouverneur van Arkansas, Asa Hutchinson, zal het niet liggen. De Republikeinse politicus staat bekend als een overtuigd voorstander van de doodstraf. „Er zijn misdaden die zo afgrijselijk zijn dat ze alleen met de doodstraf kunnen worden vergolden”, zegt hij.

Na zijn verkiezing in 2014 heeft Hutchinson diverse malen opdracht gegeven tot executies. Dat was nieuw. In Arkansas was het laatste vonnis in 2005 voltrokken. Echter, elke poging van de gouverneur mislukte, omdat hij werd gedwarsboomd door farmaceuten. Die willen niet dat hun middel wordt gebruikt voor executies en stapten naar de rechter.

Daarnaast was er soms nog een logistiek probleem. Bij een executie moet er een minimumaantal ooggetuigen zijn: nabestaanden van het slachtoffer of familieleden van de ter dood veroordeelde, soms ook „belangstellenden.” Een enkele keer waren er onvoldoende ooggetuigen. Bij de acht executies in elf dagen, zoals dit keer gepland, was het nog maar de vraag of er voldoende aanmeldingen zouden zijn. Gouverneur Hutchinson dacht echter dat dit probleem wel oplosbaar was.

De doodstraf kan in Amerika op verschillende manieren worden voltrokken: door ophanging, het vuurpeloton, de gaskamer, de elektrische stoel of een dodelijke injectie. Het laatste wordt algemeen als „de meest humane methode” gezien. Daarbij moet een drietal middelen in een vaste volgorde worden geïnjecteerd: een spierverslapper, een verdoving en dan het dodelijk gif.

Probleem is nu dat overheden deze middelen voor het uitvoeren van doodvonnissen nauwelijks meer kunnen krijgen. De autoriteiten proberen dit probleem bijvoorbeeld op te lossen door bij lokale apothekers te gaan shoppen. Maar die willen of kunnen het gevraagde middel vaak niet leveren vanwege het strenge protocol dat voor de bereiding geldt.

Omdat de geringe voorraad die de staat Arkansas nog heeft na 27 april niet meer gebruikt mag worden, wilde de regering haast maken. Daartegen verzette de farmacie zich met succes.

Dat bedrijven weigeren nog langer te leveren, heeft verschillende redenen. Een ervan is dat de Europese Unie een exportverbod heeft afgekondigd voor middelen die in de VS of andere landen gebruikt kunnen worden voor executies. Het bedrijf McKesson, leverancier van het middel midazolam dat Arkansas bij de uitvoering van doodvonnissen gebruikt, heeft vestigingen in Europa en wil zich daarom houden aan de EU-regels.

Daarnaast zijn bedrijven bang voor claims als blijkt dat hun middel niet werkt. Een afschrikwekkend voorbeeld daarvan is de executie van Clayton Lockett in 2014, in de staat Oklahoma. Eerst hadden de gevangenbewaarders veel moeite om een ader te vinden (artsen mogen in de meeste staten geen executies uitvoeren, want zij zijn er niet om mensen te doden). Vervolgens moest de man 45 minuten een doodstrijd voeren, omdat het middel niet op de juiste wijze was toegediend.

Keerpunt

De dramatische executie riep in heel Amerika afgrijzen op en gaf een belangrijke impuls aan het afkalven van het draagvlak voor de doodstraf. In 1997 was meer dan 80 procent van de Amerikanen voor; nu is dat minder dan 60 procent. In 2007 was in twaalf staten de doodstraf afgeschaft, inmiddels zijn dat er negentien.

Tegenstanders van de doodstraf manifesteren zich in vrijwel gelijke mate binnen de beide politieke partijen van Amerika. Als het gaat om de motieven is er wel een verschil. De Republikeinse opponenten zeggen vooral: De doodstraf werkt niet. De Democraten stellen: De doodstraf mag niet.

Dat er onder de veelal conservatieve Republikeinen steeds meer tegenstanders van de doodstraf zijn, heeft ermee te maken dat statistieken aantonen dat in staten die de doodstraf nog wel kennen het aantal moorden eerder toe- dan afneemt. Bovendien zijn ook conservatieven geschrokken van het hoge aantal fouten die rechters de achterliggende jaren hebben gemaakt. Mede dankzij verbeterde DNA-technieken zijn sinds 2000 ruim 150 ter dood veroordeelden in een later stadium vrijgesproken. Sommigen mensen zaten meer dan tien jaar onterecht in de dodencel. En, een meer banale overweging waar sommige tegenstanders van de doodstraf mee schermen: de hele procesgang, het onderbrengen en bewaken van een veroordeelde in een dodencel en de voorbereiding en uitvoering van een executie blijken per saldo veel duurder te zijn dan iemand twintig of dertig jaar gevangen te houden.

Opvallend is ook dat nabestaanden van slachtoffers in toenemende mate bezwaar maken wanneer een dader de doodstraf krijgt. Zo willen de overlevenden van de schietpartij in 2015 in een kerk in Charleston waarbij negen doden vielen, niet dat de dader, Dylann Roof, de doodstraf krijgt. „Christenen moeten geen kwaad met kwaad willen vergelden”, is hun argument.

Daar wordt overigens onder Amerikaanse christenen verschillend over gedacht. Zo is de meerderheid van de grootste kerk in de Verenigde Staten, de Zuidelijke Baptisten, nog steeds voor de doodstraf, net zoals die in veel andere conservatieve kerken. Maar rechter Griffun, die ook predikant is van een baptistengemeente in Little Rock, is duidelijk van oordeel dat de doodstraf verwerpelijk is. Het beroep op de oudtestamentische regel van oog om oog, overtuigt hem allerminst. „Mensen vergeten dat deze regel in de tijd van het Oude Testament vooruitstrevend was. Ze limiteerde de bloedwraak, die vaak leidde tot een eindeloze reeks moorden. Maar we leven nu in de tijd van het Nieuwe Testament, waar barmhartigheid jegens de grootste misdadigers voorop moet staan.”

Hoe het dan zit met Griffuns taak als rechter om de wet te handhaven? „Ook dan draag ik het principe van barmhartigheid mee. Wie zich verschuilt achter de wet en kil, zakelijk vonnissen velt, is net als Pilatus.”

Grondwet

Het achtste amendement op de Amerikaanse grondwet verbiedt exorbitante boetes en wrede straffen. Het artikel is ontleend aan de Engelse Bill of Rights uit 1689 en werd in 1791 aan de Amerikaanse grondwet toegevoegd. Maar daarbij is de doodstraf niet verboden.

Moratorium

Van 1967 tot 1978 gold er een moratorium op de doodstraf. In die jaren werd die niet toegepast. Nadien zijn er 1436 doodvonnissen uitgesproken en 542 voltrokken. In 1996 werden er 300 doodvonnissen uitgesproken in 2016 waren dat er 30.

Wachttijden

De gemiddelde wachttijd tussen het uitspreken van een doodvonnis en de executie bedraagt zestien jaar. De veroordeelde die het langste wacht, zit 41 jaar. Oorzaken van de lage wachttijden zijn: de vele beroepsmogelijkheden voor een veroordeelde en –in toenemende mate– de afnemende bereidheid bij staten om executies uit te voeren. Verschillende mensen die jarenlang moesten wachten, werden krankzinnig

Onderscheid in staten

Van de staten die de doodstraf kennen, heeft Californië het hoogte aantal mensen in de dodencel: 743, en de staten Wyoming en New Hampshire het laagste met elk één ter dood veroordeelde. Sinds 1976 zijn in Texas de meeste executies uitgevoerd: 524. Kansas heeft sinds die tijd wel tien keer de doodstraf uitgesproken, maar in geen enkel geval is het vonnis voltrokken.