Maar er is ook een andere kant. Zoals elk jaar is Bachs Matthäus Passion weer mateloos populair: veel mensen aarzelen niet om de drie uur uit te zitten. Dat is ook niet gek: Bachs muzikale drama is een van de grootste meesterwerken uit de geschiedenis. De context van zo’n uitvoering is tegenwoordig die van een klassiek concert, en dus ook met de bijbehorende etiquette. Kleine kinderen zullen er niet snel komen. Het enige bijgeluid dat getolereerd wordt, is het ritselen van de tekstboekjes als alle bezoekers de bladzijden tegelijkertijd omslaan. Alles gaat om de (individuele) beleving van de muziek die via de musici naar de luisteraar komt. En dat maakt indruk.

Iets heel anders, maar in zekere zin vergelijkbaar: laatst was ik bij een Russisch-orthodoxe kerkdienst. De hele liturgie duurde maar liefst tweeënhalf uur. Praktisch de hele dienst bestaat uit het zingen van liturgische teksten, gebeden en lezingen door de priesters, in dialoog met een koortje. De muziek is geheel traditioneel, a capella, eenvoudig maar stijlvol. De kerkgangers doen voor een deel ook mee aan de rituelen. Er zijn bijna geen zitplaatsen: het is de bedoeling om staand aan de dienst deel te nemen. De sfeer is zeer ontspannen: er is wel een zekere eerbied, maar de kerkgangers gedragen zich redelijk vrij. De meesten staan niet de hele dienst uit: ze komen later of gaan eerder weg. Af en toe lopen er kleine kinderen tussendoor. De gemeente is multicultureel: dat is alleen al aan de totaal verschillende kledingstijlen te zien. Ik voel me in de dienst erg op mijn gemak. De mensen maken niet snel een praatje, maar vanwege de gemakkelijke manier waardoor ik word opgenomen in het gebeuren, voel ik me erg welkom en deel van de groep.

Zowel Bachs Matthäus als de orthodoxe liturgie overweldigt alleen al door de lengte: het gewone leven staat even stil en je komt in een andere wereld. Je komt dan ook anders naar buiten dan je naar binnen ging. Natuurlijk is er ook gewenning: als ik nu naar een Matthäus ga, is dat niet zo indrukwekkend als de eerste keer dat ik die live meemaakte.

Zowel de Matthäus als de oosterse liturgie (maar ook bijvoorbeeld een gereformeerde kerkdienst) kan als het ware een sabbat zijn: een rustpunt, weg uit de dagelijkse bezigheden. In de Bijbel is de sabbat de climax van de schepping en een beeld van de toekomstverwachting. Door muziek, liturgie en gemeenschap heen kunnen er momenten zijn van bezinning en heerlijke nutteloosheid. Laten we, zeker in deze veertigdagentijd, wat meer uitkijken naar sabbatsmomenten, waarin het echte leven merkbaar wordt.