ChristenUnie zal wel aanschuiven bij formatie, zij het niet metéén
De spanning is eraf, de zetelverdeling is bekend. Maar wat betekent de uitslag van de Kamerverkiezingen nu eigenlijk voor de coalitievorming? En hoe gaat het spel van formeren de komende tijd gespeeld worden? Zes vragen en antwoorden.
Niet één écht grote partij, maar wel veel middelgrote partijen; wordt de formatie een lastige puzzel?
Formaties zijn altijd lastig. Toch is dit keer het vormen van een coalitie extra moeilijk. Gerekend vanaf 1959 was de totaalomvang van de drie grootste fracties nog nooit zó klein, namelijk 72 zetels.
Wat wel helpt, is dat de PVV niet de grootste werd. Dat scheelt veel tijd, omdat de nutteloze exercitie om eerst Wilders te laten onderzoeken of hij een coalitie kan vormen, achterwege kan blijven.
Tekent zich al iets van een nieuwe coalitie af?
Ja. In Den Haag twijfelt niemand eraan dat het motorblok gevormd gaat worden door VVD, CDA en D66, samen goed voor 71 zetels. De VVD omdat zij woensdag de grootste partij werd, CDA en D66 omdat zij respectievelijk zes en zeven zetels wonnen.
De grote vraag is wel welke vierde partij dit drietal aan een meerderheid gaat helpen. GroenLinks misschien? Voor die variant is veel te zeggen omdat Klaver gisteren de meeste zetels won (gegroeid van vier naar veertien).
Dan kunnen ze aan het Binnenhof dus snel klaar zijn…
Verre van dat! Want naar verluidt voelen de rechtse partijen VVD en CDA niets voor samenwerking met het progressieve, van ambitie overlopende GroenLinks. Daar komt bij dat GroenLinks, dat sinds de oprichting in 1990 nooit in enig kabinet heeft gezeten, gezien wordt als een risicofactor. Gaat de kritische achterban van deze partij niet muiten als Klaver pijnlijke compromissen moet sluiten en verdedigen?
Er is voor deze variant nog een andere blokkade. Klaver heeft tijdens de campagne zwaar ingezet op een coalitie zónder VVD. Aan die eis zal hij, ook in het licht van zijn eigen geloofwaardigheid, de komende weken ongetwijfeld nog een tijd vasthouden. Dat zijn voorkeurscoalitie van GroenLinks, CDA, D66, PvdA en SP (samen 75 zetels) onrealistisch is, staat buiten kijf. Maar als Klaver hierop blijft koersen, kan dat de formatie wel vertragen.
Als andere varianten mislukken, komt dan de ChristenUnie in beeld?
Dat zou goed kunnen. Want hoewel Segers deze week geen zetels won, behoort zijn partij vanwege een winst van zo’n 59.000 stemmen wel tot de winnaars. En in tegenstelling tot GroenLinks heeft de ChristenUnie wél bewezen regeringsverantwoordelijkheid te kunnen dragen, namelijk in het kabinet-Balkenende IV. Ook in de jaren daarna gold de partij aan het Binnenhof als kundig, constructief en betrouwbaar. De programmatische verschillen die er met name met de VVD zijn, zijn overbrugbaar.
Mogelijk zal D66-leider Pechtold liever met GroenLinks dan met de ChristenUnie in zee gaan. Maar heel sterk is zijn voorkeur waarschijnlijk niet. Door frequente samenwerking met Slob en Segers in de achterliggende jaren, weet hij immers goed wat hij aan die partij heeft?
Maar Segers zei gisteren toch dat zijn partij niet aan zet is en dat VVD, CDA en D66 eerst met GroenLinks moet gaan praten?
Jawel, maar die uitspraak heeft onmiskenbaar een strategische kant. Segers wil met VVD, CDA en D66 geen werkelijke onderhandelingen starten als boven die besprekingen voortdurend de donderwolk hangt: „Als jij op dit of dat punt niet toegeeft, gaan we het alsnog met GroenLinks proberen.” Hij wil de GroenLinks-route éérst en afdoende hebben afgesloten.
Donderdag wezen de partijleiders VVD’er Schippers aan als verkenner. Zij is ook degene die vorig jaar als minister van VWS met verve een voltooidlevenwet aankondigde. Is dat voor deze formatie geen slecht voorteken?
Nee, Schippers is een vakvrouw. Zij zal in deze eerste fase van het formatieproces professioneel opereren en voornamelijk een technische rol vervullen. In haar verslag aan de Kamer, waarover de nieuwe Tweede Kamer donderdag wil debatteren, zal zij voorstellen doen voor een eerste gespreksronde en mogelijk ook een voorzet doen voor een informateur. Die kan dan echt met partijen gaan praten. Dat kan heel goed éérst met GroenLinks zijn.
Maar voor formaties geldt dat eerste pogingen vaak mislukken, pleegt VVD-prominent Wiegel altijd te zeggen.
Daarna zou de combinatie VVD, CDA, D66 en ChristenUnie kunnen overschieten. Als die partijen werkelijk met elkaar in zee gaan, komt er de komende regeerperiode geen voltooidlevenwet. De ChristenUnie heeft daar immers een breekpunt van gemaakt. Bovendien heeft Rutte in een interview in het ND al door laten schemeren dat het ook wat hem betreft niet op stel en sprong hoeft.
