Te wit

Verkeersregels lapte hij aan zijn laars. Met zijn auto scheurde een Marokkaanse jongeman in Amsterdam rond op een plek waar dat niet mag. Agenten grepen hem in de kraag en dwongen hem mee te gaan naar een nabijgelegen politiebureau.

„Toen de politie de jongeman aan zijn haren meetrok naar het bureau, ontstond daar een gespannen situatie, zo hoorde ik van mijn informanten”, zegt politiewetenschapper dr. Paul Mutsaers. Hij promoveerde in 2015 op thematiek rond diversiteit binnen de politie. Zo’n dertig Marokkaanse jongeren kwamen verhaal halen. Ze vonden dat hun opgepakte vriend te hard was aangepakt.

Agenten stonden op het punt de dertig opstandige jongeren „met de lange lat uit het bureau te slaan.” Zover kwam het niet. Een Marokkaans-Nederlandse wijkagent suste de boel. Hij sprak op het politiebureau met de ouders van de opgepakte jongen. „Die zorgden ervoor dat de jongeren rustig het politiebureau verlieten. Die wijkagent besefte dat de jeugd respect op zou brengen voor de ouders van de jongen. De politieman heeft met zijn optreden misschien wel ernstige etnische rellen voorkomen. Nee, ik geloof niet zo in de zienswijze dat Marokkaanse jeugdigen alleen de taal van de harde aanpak verstaan. Mijn ervaring is dat agressie door de politie alleen maar leidt tot meer agressie.”

Parkeeroverlast

Voor Mutsaers toont bijvoorbeeld het verhaal van de gesuste opstand aan dat de inzet van allochtone agenten van onschatbare waarde is. De politiewetenschapper, werkzaam aan Tilburg University, liep voor zijn promotieonderzoek onder meer mee met agenten in Amsterdam-West en Tilburg.

Van harte ondersteunt Mutsaers pleidooien om het politiekorps ‘gekleurder’ te maken. „De politie probeert al tientallen jaren meer allochtonen binnen te krijgen. Ook de vorige politiebaas, Gerard Bouman, benadrukte dat de politie een afspiegeling moet zijn van de Nederlandse samenleving. Hij wil geen Amerikaanse toestanden. Daar braken bijvoorbeeld in 2014 in de stad Ferguson rassenrellen uit. Een wit politiekorps stond tegenover een gekleurde bevolking.”

In bijvoorbeeld Marokkaanse buurten kan een Marokkaanse wijkagent vaak beter dan zijn autochtone collega conflicten in de kiem smoren, stelt Mutsaers. Toen hij meeliep met de politie in Amsterdam-West, waren er rond een als moskee ingerichte woning allerlei problemen, zoals parkeeroverlast. De woning moest worden ontruimd. „De politie wilde die klus op vrijdagmiddag uitvoeren. Een Marokkaanse wijkagent, die meer bekend is met is-lamitische gebruiken zoals het vrijdaggebed, wist dat te voorkomen. Hij zorgde ervoor dat de ontruiming een paar dagen werd uitgesteld.”

Binnen politieteams worden allochtone dienders soms met een scheef oog aangekeken, ervoer Mutsaers. „Een jaar of tien geleden waren er grote problemen met Marokkaanse jongeren in de wijk Oosterwei in Gouda. Haast wekelijks sloeg de politie er met de lange lat op los. Toen de Marokkaans-Nederlandse teamchef besloot om een wijkagent van dezelfde komaf in Oosterwei te plaatsen, kwam de wijk tot bedaren. De wijkagent kende jongeren van gezicht en sprak ze aan in hun eigen taal. Dat werkte kalmerend. Jammer genoeg echter ontstond er bij autochtone collega’s jaloezie en wantrouwen. Ze hadden die post in de wijk misschien ook wel gewild en vonden het maar niks dat de Marokkaanse wijkagent zich bijvoorbeeld inliet met een imam, koffiehuizen bezocht en jongeren in het Arabisch aansprak. Die wijkagent ging zó gebukt onder de negatieve reacties van zijn politiecollega’s dat hij in die wijk is gestopt.”

Als dus in een migrantenwijk een allochtone agent wordt ingezet, leerde Mutsaers, is het van het grootste belang dat zo’n diender binnen het politieteam brede steun krijgt. „Anders gaat zo’n allochtone agent zich heel eenzaam voelen in zijn probleemwijk.”

Bestaat het gevaar dat bijvoorbeeld een Marokkaanse agent te amicaal omgaat met jongeren van dezelfde etniciteit en zich misschien wel schuldig maakt aan vriendjespolitiek?

„Ik ben die vriendjespolitiek tijdens mijn onderzoek nooit tegengekomen. Al besef ik dat agenten in mijn aanwezigheid ervoor zullen waken om laakbaar gedrag te vertonen. Wat ik juist merkte, is dat ook allochtone agenten zeer loyaal zijn aan de politieorganisatie. Bovendien moeten we corrupt gedrag niet eenzijdig in verband brengen met allochtone agenten. Een blanke diender kan net zo goed te nauwe banden hebben met een blank, crimineel neefje.”

De Duitse militaire inlichtingendienst ontmaskerde twintig radicale moslims, kwam eind vorig jaar in het nieuws. Ze hadden zich aangesloten bij het leger om een militaire training te krijgen.

Acht u het mogelijk dat radicale moslims infiltreren bij de politie?

„Zo’n vaart zal dat niet lopen. De Nederlandse politie heeft de procedures rond werving en selectie goed op orde. Mensen worden doorgelicht. Zo wordt er bijvoorbeeld onderzocht of een aspirant-agent familieleden met een strafblad heeft. Tegelijk wil ik niet naïef zijn. De kans blijft natuurlijk bestaan dat een kwaadwillende erdoorheen glipt en toch een post bij de politie krijgt.”

Een belangrijk voordeel van een aanwas van het aantal allochtone agenten is dat het zogeheten etnisch profileren dan meer wordt bestreden, stelt Mutsaers. Etnisch profileren houdt in dat agenten mensen aanhouden puur op basis van hun etniciteit, hun uiterlijk. „Etnisch profileren is nog altijd een fors probleem binnen de politie. Toen ik meeliep met agenten in de regio Tilburg ontdekte ik bijvoorbeeld dat politiemensen zelfs van hogerhand de opdracht kregen om bijvoorbeeld mensen met een buitenlands uiterlijk eruit te pikken bij een verkeerscontrole. Chauffeurs in een rijk dorp als Hilvarenbeek mochten doorrijden. Juist allochtone agenten kunnen hun autochtone collega’s erop wijzen dat dat soort politiepraktijken niet deugen.”

Van agenten wordt toch verwacht dat ze hun boerenverstand gebruiken? De statistieken wijzen er duidelijk op dat bijvoorbeeld Marokkaanse jongeren sterk oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteit.

„Ik vraag me af of die statistieken wel wetenschappelijk verantwoord zijn onderbouwd. En dan nog: mensen hebben toch rechten? Ik kreeg ooit van een Tilburgse agent een interne mail doorgestuurd in een periode dat daar in de binnenstad nogal wat Roemenen zich schuldig maakten aan zakkenrollerij. De opdracht van hogerhand aan de straatagenten was: „Verdrijf alle Oost-Europeanen uit de binnenstad.” Maar de politie mag dat niet doen. Je kunt mensen niet alleen maar op basis van hun nationaliteit of hun uiterlijk wegsturen of oppakken. Verzin dan andere methoden om het zakkenrollersprobleem aan te pakken. Zet in de binnenstad een paar agenten in burger neer. Die letten op verdacht gedrág en kunnen dan ingrijpen.”

Menige agent is de overlast van sommige allochtone jongeren kennelijk beu. Recent zei PVV-watcher ds. Henk-Jan Prosman uit Nieuwkoop dat 60 procent van de dienders binnen een politiedistrict PVV gaat stemmen.

„Ook ik heb vernomen dat nogal wat agenten PVV willen gaan stemmen. In bijvoorbeeld de Haagse Schilderswijk hebben politiemensen het ook niet makkelijk. Ik snap hun frustraties. Ze komen vooral in aanraking met de moeilijke kanten van integratie: criminaliteit, armoede, verstoringen van de openbare orde. Maar als agenten PVV stemmen, mag dat er niet toe leiden dat ze er praktijken zoals etnisch profileren op nahouden. Die zijn strijdig met onze rechtsstaat. Die staat immers toch al onder druk, als bijvoorbeeld Wilders spreekt over neprechters.”

„Geef voortdurend aandacht aan integriteit politie”

Een allochtone agent dringt beter dan zijn autochtone collega’s door in migrantengemeenschappen in Nederland. Tegelijk moet dienders voortdurend op het belang van betrouwbaarheid worden gewezen, leert de affaire deze week rond vermeende misstappen van een Marokkaanse agent.

Dat is zonneklaar voor PvdA-Kamerlid Marcouch. De 47-jarige politicus, van Marokkaanse komaf, was zelf van 1993 tot 2003 agent in Amsterdam.

Het heeft tal van voordelen als een diender in een Marokkaanse buurt zelf van Marokkaanse afkomst is, betoogt Marcouch. Een agent raakt dan sneller vertrouwd met burgers met een Marokkaanse afkomst. „Je spreekt hun taal, snapt bepaalde opvattingen, weet wanneer je schoenen uit moet doen en wie je een hand moet geven. Je komt sneller binnen. Die mensen zijn dan ook eerder bereid om bijvoorbeeld aangifte te doen of je informatie te verschaffen over criminele activiteiten in de buurt. Het viel me in mijn tijd op dat ik als Marokkaanse agent sneller dan mijn autochtone collega’s ook een klik had met bijvoorbeeld Surinamers en Antillianen. Net als hen kom je van ver. Dat schept een band.”

Belangrijk pluspunt is ook dat bijvoorbeeld een Marokkaanse politieman verschillende talen uit Noord-Afrika kan onderscheiden, geeft Marcouch aan. „Zoals Nederlanders goed horen of je met een Groninger of een Limburger praat, zo kan ik onderscheiden of iemand uit Algerije, Libië, Marokko of Tunesië komt. De afgelopen tijd kampte de politie in het noorden van Nederland met illegalen uit het noorden van Afrika die voor onveilige situaties zorgen. In zo’n situatie is het handig dat er dan de nodige agenten zijn die snel kunnen onderscheiden uit welk Noord-Afrikaans land zo’n vreemdeling komt. Ook in verhoren is het handig als een politieman de taal spreekt van de illegaal.”

Van het grootste belang is dat politieteams als het ware passen bij de bevolking in hun werkgebied, benadrukt het PvdA-Kamerlid. „De samenstelling van een politieteam is een antwoord op de opdracht die er ligt. Vergelijk het met de benadering van vuurwapengevaarlijke verdachten. Daar sturen we een getraind arrestatieteam op af.”

Vriendjespolitiek

Het verbaast Marcouch niet dat bijvoorbeeld sommige migranten in de Haagse Schilderswijk maar moeilijk door één deur kunnen met blanke agenten. „Ik was eens op werkbezoek in Urk en sprak er een autochtone wijkagent. Die vertelde dat je als politieman niet zomaar binnenkomt in dat dorp. Als een agent zelf niet uit Urk komt en niet naar een van de kerken daar gaat, hoort hij er als het ware niet echt bij. Het kan jaren duren voordat je in zo’n dorp een positie hebt verworven. Dan vind ik het niet zo vreemd dat een autochtone diender moeilijk aansluiting vindt bij allochtonen in bijvoorbeeld Amsterdam-West.”

Ziet Marcouch het gevaar van vriendjespolitiek? Allochtone agenten die hun landgenoten bevoordelen of zelfs corrupt zijn? „Als iemand bij de politie solliciteert, is hij of zij al voor een groot deel gevormd. Zo iemand moet het zich al eigen gemaakt hebben om tegen onrecht te willen strijden, zonder aanzien des persoons te handelen, de wil te hebben zich niet om te laten kopen. Blijkt iemand, allochtoon of autochtoon, toch vatbaar te zijn voor corruptie, dan moet die agent linea recta de deur worden gewezen.”

Ernstig

De Marokkaanse politieman Faris K., werkzaam bij de Dienst Bewaken en Beveiligen en betrokken bij de beveiliging van PVV-leider Wilders, wordt verdacht van witwassen. Ook zou hij, meldde justitie vrijdag, in de privésfeer informatie hebben gedeeld over zijn werk. De affaire leidde afgelopen dagen tot veel ophef. Marcouch: „Ik zie de Dienst Bewaken en Beveiligen als een elite-eenheid. De affaire van deze week is zeer ernstig. Die ondermijnt het vertrouwen in de politie. Ik kan me goed voorstellen dat Wilders zich zorgen maakt over zijn persoonlijke veiligheid. Het is goed dat de agent is aangehouden.”

Kunt u zich voorstellen dat binnen de politie deze affaire het wantrouwen voedt om allochtone agenten te rekruteren?

„Ja. Toch vind ik het simplistisch om deze affaire te koppelen aan de Marokkaanse etniciteit van de politieman. Ik ken heel veel dienders met een Marokkaanse achtergrond die het heel goed doen. Wel is het logisch dat een corrupte agent vooral informatie zal doorspelen in zijn nabije omgeving. Dus in dit geval speelde de politieman kennelijk gevoelige informatie door aan Marokkanen.

Van groot belang is dat het onderwerp integriteit voortdurend op de agenda van de politie staat. Zeker bij de Dienst Bewaken en Beveiligen. Dat heb ik diverse ministers van Justitie ook voorgehouden. Je moet altijd waakzaam zijn. Agenten kunnen van goed veranderen in fout. Door allerlei omstandigheden. Een agent die schulden heeft, kan chantabel zijn. Criminelen kunnen op slinkse wijze agenten tot corruptie verleiden. Daarom wil ik dat moraliteit binnen de politie alle dagen terugkeert. Spreek elkaar aan, bied trainingen op dat gebied. Vergelijk het met religie. Gelovigen weten dat vroomheid niet vanzelf komt. Spiritualiteit moet je onderhouden, bijvoorbeeld door bezinningsmomenten te organiseren.”

Politiebaas Akerboom wil „divers” korps

Kun je allochtone agenten volledig vertrouwen? Of spelen ze onder één hoedje met landgenoten? Die vraagt rijst nu deze week bekend werd dat een ervaren politieman van Marokkaanse afkomst, Faris K., een scheve schaats zou hebben gereden. Het openbaar ministerie meldde gisteren dat de man wordt verdacht van witwassen. Ook zou hij in de privésfeer informatie hebben gedeeld over zijn werk. „Op dit moment is uit het onderzoek niet gebleken dat hij informatie heeft gedeeld met een criminele organisatie”, aldus het OM.

De agent is werkzaam bij de Dienst Bewaken en Beveiligen (DBB). Die dienst is onder meer belast met de bewaking van Wilders. De PVV-leider, die deze week over de kwestie in spoedoverleg ging met onder anderen premier Rutte, reageerde verontwaardigd op het nieuws en schortte zijn campagneactiviteiten op. Gisteren bleek ook dat Faris K. in 2008 is veroordeeld tot een voorwaardelijke werkstraf van honderd uur wegens het opzettelijk schenden van zijn ambtsgeheim. Minister Blok (Justitie) deelde gisteren mee dat in 2015 twee mensen uit het beveiligingsteam van Wilders op non-actief zijn gesteld. Ze maakten zich schuldig aan financiële malversaties.

Recent klonk in politiekringen de wens om meer allochtone dienders aan te trekken. „Een divers politiekorps is een noodzaak”, beklemtoonde korpschef Akerboom begin deze maand. „Juist om niet het vertrouwen van grote groepen in de samenleving te verliezen.”

De politie bestaat nog te veel uit ‘witte’ dienders, betoogde hij. „Er is de afgelopen dertig jaar te weinig bereikt als het gaat om het diverser maken van de politie.” Nu heeft een op de vijf nieuwe politiemensen een allochtone achtergrond. „Dat is nog onvoldoende, maar het is wel een verdubbeling ten opzichte van twee jaar terug.”

Met zijn betoog reageerde Akerboom op een interview met de Nederlands-Indische politietopman Max Daniel (58) in de Volkskrant. Daniel dringt aan op een forse instroom van allochtone agenten. Anders raakt de politie haar draagvlak onder „de gekleurde samenleving” kwijt. Hoewel Daniel bestrijdt dat de politie „racistisch” is, zegt hij wel dat allochtonen binnen de politieorganisatie nogal eens worden achtergesteld.