„De zaak is afgehandeld.” De Poolse minister van Buitenlandse Zaken reageerde eigenlijk alleen „uit beleefdheid” nog op het commentaar van de Europese Commissie over de Poolse handelswijze met het Constitutionele Hof. In het antwoord, dat maandag kwam, veegt Polen de vloer aan met de aanbevelingen om de Poolse rechtstatelijke crisis op te lossen.

De laatste deadline die de Europese Commissie aan Polen stelde is nu verlopen. In theorie kan Artikel 7 nu in werking treden, waardoor het land zijn stemrecht verliest in de Europese Unie. Dat is nog nooit gebeurd.

„Het is tijd dat de Europese Commissie erkent dat de dialoog met Polen heeft gefaald en volgende stappen doet op grond van artikel 7”, schreven mensenrechtenclubs als Amnesty International en Human Rights Watch vorige week in een brief aan de Commissie.

Maar sancties vereisen unanimiteit van de 28 lidstaten. De premier van Hongarije, Viktor Orbán, die net als zijn Poolse collega’s trots is op de „niet-liberale” koers van zijn land, heeft gezegd elke strafmaatregel tegen Polen te blokkeren.

Oneerlijk

Het conflict over de rechtsstaat in Polen duurt al ruim een jaar. Het is oneerlijk dat het Constitutionele Hof wetten ongedaan zou kunnen maken door rechters die benoemd zijn door het vorige parlement, argumenteerde de partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die in november 2015 een ruime verkiezingsoverwinning haalde en zonder coalitie regeert.

Door te weigeren rechters te benoemen en het aannemen van bepaalde wetten maakte de regering het hof tot een papieren tijger. Daardoor is de ultieme controle over nieuwe wetten nu in handen van PiS.

Op de Veiligheidsconferentie in München, vorige week, ging het er niet diplomatiek aan toe tussen Frans Timmermans, de Eurocommissaris die de crisis namens de Europese Commissie probeert te bezweren, en de Poolse minister van Buitenlandse Zaken.

„Wanneer wordt er een Constitutioneel Hof in Nederland geïnstalleerd?” vroeg minister Waszczykowski aan Timmermans. Polen is inderdaad uniek met zo’n hof. „Als je volgens de grondwet zo’n hof hebt, respecteer dat dan ook”, pareerde Timmermans. „Mogen wij alsjeblieft onze eigen grondwet respecteren en niet uw visie daarop?” snauwde Waszczykowski terug.

De Poolse regering noemt Timmermans „politiek gemotiveerd” en zijn kritiek een „schending van het wederzijds respect voor de soevereiniteit en nationale identiteit.”

De regering is er niet alleen op uit om de EU dwars te zitten, maar ook overtuigd dat ze –uiteindelijk– boven wetten staat, bleek vorige week uit een interview met minister van Financiën Mateusz Morawiecki bij Deutsche Welle. „Bij zaken die de natie aangaan en de veiligheid is uiteindelijk de wet niet het belangrijkst”, zei Morawiecki.

„Neem nazi-Duitsland. Daar voerden velen helaas gewoon de wet uit”, aldus de minister. „Maar Polen is een democratie waar vrije verkiezingen zijn geweest”, reageerde de interviewer. „Respecteert u de wet wel?” „Natuurlijk”, riposteerde de bewindsman, „onze partij heet niet voor niets Recht en Rechtvaardigheid. Maar na het communisme is er weinig rechtvaardigheid in Polen geweest. Slechte mensen konden zich verbergen achter de wet.”

De regering weet zich volgens peilingen nog steeds gesteund door zo’n 35 procent van de bevolking, wat in het versplinterde politieke landschap van Polen een stevige basis is. PiS nam rigoureuze maatregelen om de armoede te bestrijden. Zo krijgen gezinnen zo’n 120 euro kinderbijslag per kind. In Polen, waar veel mensen niet profiteerden van de economische groei, slaat dat beleid bij veel mensen aan.

Afdruipen

De oppositie lijkt vleugellam. Vorige maand organiseerden de partijen een blokkade van de parlementszitting, nadat een van hun afgevaardigden uit de zaal was verwijderd wegens een protest tegen een mediawet die alleen door de regering gekozen journalisten toegang zou geven tot het parlement. Maar het jaarbudget werd gewoon aangenomen door PiS en de oppositie moest afdruipen.

Van de grote burgerdemonstraties, die een jaar geleden bijna wekelijks in veel Poolse steden werden georganiseerd is niet veel over. Tijdens de consternatie over de mediawet protesteerden slechts enkele honderden, wellicht een paar duizend mensen van oppositiebeweging KOD (het Comité ter Bescherming van de Democratie) bij het parlement; een jaar geleden gingen er in veel steden nog tienduizenden mensen de straat op.

Timmermans heeft nog niet gereageerd op de laatste stap van Polen. Diplomatieke bronnen meldden dat de Commissie nu met de EU-lidstaten in overleg treedt over de vraag of, en zo ja welke acties er moeten volgen.

Op 9 maart is er een top van de regeringsleiders in Malta, maar of Polen op de agenda staat is nog niet duidelijk.