Cultuursocioloog Van den Brink: We leven hier niet in een barbaars land
Twee neigingen drijven ons én botsen met elkaar, zegt cultuursocioloog prof. Gabriël van den Brink. De ene: egoïsme. De andere: anderen willen helpen. Probleem van de laatste decennia is dat de zelfgerichtheid aan de winnende hand is. En die ontwikkeling zit menigeen dwars.
Met zijn analyse reageert Van den Brink op het nieuws vrijdagmorgen van de NOS dat burgers zich in de aanloop naar de parlementsverkiezingen het meest zorgen maken over normen en waarden. Bureau Ipsos constateert dat bijna negen op de tien kiezers daarover somber zijn. Ze laken bijvoorbeeld het gebrek aan fatsoen.
Hoe taxeert u de onderzoeksresultaten?
Van den Brink: „Die onvrede bestaat al ruim tien jaar, zo blijkt telkens uit kwartaalrapportages van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Verruwing staat steevast boven aan lijstjes met irritaties van burgers. Vraag is wel hoe reëel die frustraties zijn. We leven hier niet in Pakistan of een ander barbaars land. Ook uit mijn eigen onderzoeken blijkt telkens dat Nederlanders op zich tevreden zijn over hun directe leefwereld: familie, collega’s, de buurt.
Maar hun visie op de samenleving in haar geheel is veel negatiever. Mensen missen onderlinge verbondenheid. Dat heeft ook sterk te maken met de stroom aan negatieve berichten. Er komt dagelijks een berg ellende over ons heen. Zelf merkte ik in 2014 dat ik daar heel somber van werd. De MH17-ramp waarbij ik mijn goede collega Willem Witteveen verloor, het ebolavirus waaraan bosjes mensen stierven, de oorlog in Gaza. Deprimerende nieuwsberichten tuimelden over elkaar heen. Ik kon dat emotioneel niet meer verwerken. Sindsdien kijk ik geen nieuws meer op tv. Alleen via Trouw, de Volkskrant en NRC Handelsblad en teletekst volg ik nog het nieuws.”
Je zou kunnen redeneren dat ons land juist vreedzamer wordt. Het aantal moorden daalt bijvoorbeeld gestaag.
„Inderdaad wijzen allerlei tendensen erop dat onze samenleving in zekere zin beschaafder wordt. Feit is echter dat we onszelf hogere eisen stellen. Honderd jaar geleden was het in de westerse wereld heel normaal om in zeer negatieve termen te spreken over zwarte mensen. Nu komen burgers daar terecht tegen in opstand. We schamen ons voor het verleden. Maar zo ontstaan wel nieuwe problemen. Nu vinden velen dat Zwarte Piet niet meer kan.”
Uit het onderzoek blijkt ook dat 80 procent van de burgers zich zorgen maakt over de komst van vreemdelingen. Kennelijk vindt menigeen dat Nederland niet meer van de Nederlanders is?
„Het is duidelijk dat mensen uit een andere samenleving grote moeite hebben zich aan te passen aan onze normen en waarden. Er zit een grote kloof tussen de culturele waarden van het platteland van Syrië en de Noordoostpolder. Toch zeg ik: ook zonder de komst van migranten zou Nederland ontevreden zijn. Die frustratie houdt verband met de opkomst van het neoliberalisme sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw. Het egoïsme won het van de neiging bij mensen om voor anderen te zorgen. Over die ontwikkeling maken velen zich zorgen. En dan treedt helaas vaak een oud mechanisme in werking. We vragen ons niet af wat er mis is met onszelf, maar we wijzen naar buitenlanders.”
Het CDA laat in een verkiezingsspotje horen hoe een kind klaagt over geweld tegen hulpverleners. Typerend voor de toon van de verkiezingscampagne?
„Onder Balkenende benadrukte het CDA al: Fatsoen moet je doen. Ik vind die boodschap niet verkeerd. Wel is het van belang dat politici en andere leiders niet alleen naar anderen wijzen, maar ook benadrukken dat Nederlanders zelf zich beter moeten gedragen.”
