Een ”Allahoe akbar” roepende moslimextre­mist maaide in de nieuwjaarsnacht 39 mensen neer in een nachtclub in Istanbul. In hetzelfde weekend zei de Amsterdamse burgemeester Van der Laan desondanks in zijn nieuwjaarstoespraak dat het populisme de grootste bedreiging voor onze samenleving vormt. En de kersverse scriba van de Protestantse Kerk, ds. R. de Reuver, verraste ons eveneens met een origineel getuigenis. Of je nu de Koran nam of de Tien Geboden, die kwamen op hetzelfde neer, zei hij in een interview met Trouw.

Dit getuigenis van naïviteit en wereldvreemdheid was des te pijnlijker omdat ds. De Reuver zich presenteert als het hoofd van een kerk die graag een woordje meespreekt in de samenleving. Niet doen, zou ik zeggen. Al sinds de kruisrakettendiscussie slaat de kerk steevast de plank mis door een onrustbarend gemis aan kennis en een minstens zo verontrustende links-politieke correctheid.

Gelukkig kwam er vanuit zijn eigen kerk ook tegenspraak. Trouw, nooit te beroerd om vuurtjes op te stoken, vroeg twee PKN-dominees naar hun mening. Ds. W. M. Dekker uit Waddinxveen noemde het spreken van de kerk over de islam veel te naïef en stelde vast dat de uitspraken nauwelijks te onderscheiden zijn van die van GroenLinks, de SP of soms van D66. Dr. H. J. Prosman uit Nieuwkoop heeft contact met christelijke vluchtelingen uit Pakistan en Afghanistan, en „die zijn vele malen kritischer op de islam dan de PKN voor waar wil hebben.”

Prosman is sowieso van mening dat er wel wat meer begrip voor de PVV-stemmer mag komen. „Ik begrijp ze wel”, zo legde hij ook uit in een interview met deze krant (31-12). PVV-stemmers zijn geen racisten maar vaak fatsoenlijke, burgerlijk-conservatieve mensen die het gewoon ”zat zijn”. Ze hechten aan geborgenheid, aan joods-christelijke waarden, hebben niets met de EU of met een associatieverdrag met Oekraïne en vluchten daarom naar Geert Wilders. Her en der in Europa is islamisering allang geen fictie meer. Neem de zorgen daarover serieus, aldus Prosman, en kom niet gelijk met een moreel oordeel.

Lees ook

Nieuwkoopse predikant Henk-Jan Prosman wil PVV’ers doorgronden

Wat Prosman zegt, is in meerdere opzichten een verademing. Hier geen enkele naïviteit over de bedoelingen van sommige groepen moslims. Hier ook de eerlijke constatering dat de islam een leegte vult die is ontstaan doordat het christendom niet meer weerbaar is. En hier ook het inzicht dat de grote volkspartijen hun bestaansrecht hebben verloren, dat kiezers nu naar de flanken zweven en daar ook reden toe hebben omdat hun zorgen terecht zijn.

Genezing

Toch is het goed nog even verder te kijken en met twee woorden te spreken. De PVV groeit en de andere partijen hebben dat aan zichzelf te wijten. Er wordt een politiek bedreven die grote groepen mensen in de kou laat staan en hun een gevoel van vervreemding en ontheemding geeft. Het is goed dat serieus te nemen. Maar niet alles in PVV-kring vraagt natuurlijk om ons begrip.

Een eerste punt dat in dit verband moet worden genoemd, is dat dit verzet en die vervreemding een gevaarlijk goedje zijn. Ontevredenheid leidt maar al te gemakkelijk tot verongelijktheid en zelfbeklag, tot boosheid over wat anderen ons aandoen, tot rancune en ressentiment. En dat zijn explosieve emoties.

De Duitse filosoof Max Scheler (1874-1928) schreef een belangwekkend boek over ”Het ressentiment in de moraal” (1912). Hij definieert ressentiment als „zelfvergiftiging van de ziel” die veelal gepaard gaat met boosheid, afgunst, jaloezie en wraakgevoelens. Ressentiment is in een samenleving vaak het gevolg van gelijke rechten en kansen voor iedereen, die scherp contrasteren met zeer grote verschillen in feitelijke macht, bezit en opleidingsniveau.

Hoe rationeel veel PVV-achtige kritiek op de bestaande politiek ook is, die kritiek loopt groot gevaar gemakkelijk te ontaarden in ressentiment. En het komt mij voor dat dit sentiment –de revolte van de massamens– onder PVV-aanhangers meer dan gemiddeld wordt aangetroffen. Het is een sentiment dat moet worden weersproken.

Interessant genoeg legt Scheler in dit boek ook uit dat het christelijk geloof van dit ressentiment bevrijdt. Friedrich Nietzsche had betoogd dat christenen losers zijn die nederigheid prediken om op een subtiele manier wraak te nemen op hun overheersers. Scheler betoogt dat de christelijke liefde geen uiting van zwakte is maar van kracht. „Het edele buigt zich naar het onedele, het gezonde naar het zieke, het rijke naar het arme, het mooie naar het lelijke, het heilige naar het slechte, de Messias naar tollenaars en zondaars.” In het verlengde van deze inzichten heeft de Britse filosoof Roger Scruton in zijn magistrale boek over The Church (de Anglicaanse Kerk) uitgelegd dat bekering volgens de kerk ook een wegwassen van schuld en ressentiment mag heten. De christelijke liefde is niet de oorzaak van rancune, maar haar genezing.

Gekte

Ik heb het nu nog niet eens gehad over een andere reden om een stem op de PVV te ontmoedigen: hoe succesvol Wilders ook zal zijn, straks op 15 maart zal zijn succes een inleiding op chaos en impasse zijn. Het grote probleem is dat er zich geen redelijk en wijs alternatief voor het populisme aandient. Winston Churchill zei al dat alleen een fatsoenlijke conservatieve partij de wind uit de zielen van het nihilistische populisme kan nemen. Die is er in Nederland niet. De optie is in de Nederlandse geschiedenis al enkele keren verworpen, vooral omdat de idealen van vrijheid en geloof uit elkaar gedreven zijn en niet samen opgaan.

Ondertussen scoren SGP en ChristenUnie maximaal een handvol zetels, en is nog onduidelijk of het CDA zich onder Buma zal herstellen. Ondanks alle chaos heet de gemiddelde Nederlander liever een dief dan een conservatief, zoals de rooms-katholieke politicus W. H. Nolens honderd jaar geleden al vaststelde. En zolang dat zo blijft, zullen we het ermee moeten doen, en leren leven met deze losbandige gekte van enerzijds politieke correctheid en anderzijds wraakzuchtig ressentiment.