Hoogstwaarschijnlijk hebben camera’s op het station van Nijmegen de vermoedelijke IS-terrorist twee dagen na de terreurdaad geregistreerd, maakte Justitie gisteren bekend. Dat betekent dat de Tunesiër, die op de Kerstmarkt zeker twaalf mensen ombracht, kennelijk frank en vrij van Berlijn naar Nijmegen kon reizen. Hoe is dat mogelijk? Hadden de opsporingsdiensten de man eerder in de smiezen moeten hebben?

Onder druk

Feit is natuurlijk dat permanente controle aan de grenzen in Europa al lang verleden tijd is. Wachtrijen voor slagbomen en douanehokjes kennen we niet meer. Dat heeft alles te maken met het Verdrag van Schengen. De basis voor dat verdrag werd in 1985 gelegd in Schengen, een dorp op het Luxemburgse drielandenpunt met Duitsland en Frankrijk.

Het Schengenverdrag regelt vrij verkeer van personen binnen EU-landen. Nederland hoorde tot de eerste ondertekenaars van het verdrag. Zeker sinds de massale toestroom van vluchtelingen van de afgelopen jaren staat het Schengenverdrag onder druk. Landen als Duitsland, Slovenië en Oostenrijk voerden in 2015 (tijdelijke) grensbewaking in. Onder meer Hongarije en Kroatië bouwden hekken langs de grens.

Motoren

Permanente langs de Nederlandse grenzen is dus niet aan de orde. Wel patrouilleert de Marechaussee „dagelijks” langs de grenzen met Duitsland en België, aldus Marechaussee-zegsman Dennis Muller woensdag desgevraagd. Dat gaat steekproefsgewijs. Over de aantallen ingezette manschappen wil hij zich niet uitlaten.

De controles langs de Nederlandse grenzen zijn op grond van Europese wetgeving beperkt. Op een grensovergang mag de Marechaussee maximaal zes uur per dag posten en maximaal 90 uur per maand.

De controles langs de Belgische en Duitse grens vallen onder de noemer Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV). Dat betekent bijvoorbeeld dat marechaussees op motoren verdachte voertuigen van de snelweg naar een parkeerplek dirigeren. De van de weg geplukte chauffeur moet zich dan bij een commandopost legitimeren. Daar wordt bijvoorbeeld iemands kenteken gecheckt. Mobiel Toezicht Veiligheid is onder meer bedoeld om mensensmokkel te bestrijden. De marechaussee kan gebruiken maken van speurhonden.

De IS-terrorist Amri is waarschijnlijk per internationale bus vanuit Amsterdam naar Frankrijk gereisd. Controleert de Marechaussee dit soort bussen ook? „Ja”, reageert Muller. „Maar dan gaat het om mensen die Nederland binnen komen. Voor controle van reizigers die ons land per bus verlaten, zijn de Belgen en Duitsers verantwoordelijk.”

Tip

De Marechaussee werkt onder meer „informatiegestuurd”, aldus Muller. Dat betekent dat de grenscontroleurs na bijvoorbeeld een tip van een Duitse politiedienst een verdachte reiziger in de kraag kunnen vatten.

Verder gebruiken de grenscontroleurs hun gezonde verstand, zet Muller met zoveel woorden uiteen. „Als we merken dat in een vierpersoonsauto zeven mensen zitten, is dat vreemd. Dan zou er sprake kunnen zijn van mensensmokkel. Dat geldt ook voor een vrachtwagen die vreemd op de weg ligt. Is die te zwaar beladen? Dat soort zaken trekt onze aandacht.”

Belangrijk hulpmiddel voor de speurders langs de grens is Amigo-boras. Dat cameranetwerk registreert auto’s. Met het systeem kunnen verdachte voertuigen uit een verkeersstroom worden gepikt, aan de hand van nummerplaatherkenning. Amigo-boras is niet altijd even geliefd onder privacywaakhonden en lijkt zelfs gehaat door Duitse media. Duitsers staan kritischer tegenover cameratoezicht dan bijvoorbeeld Nederlanders en Engelsen.

Op Schiphol is de Brigade Grensbewaking actief. Schiphol is een buitengrens van de Schengenzone. De dienst van de Marechaussee op de luchthaven controleert in- en uitreizende passagiers. Een taak van de dienst is bijvoorbeeld om internationaal gezochte figuren uit de passagiersstroom te pikken.

Meer controles

In Nederland zijn de steekproefsgewijze grenscontroles opgevoerd, zo meldde staatssecretaris Dijkhoff (Justitie) in februari dit jaar in een brief aan de Tweede Kamer. „De aanleiding voor de intensievere MTV-controles is een versterkte inzet op de bestrijding van mensensmokkel”, aldus de bewindsman. En: „Daarnaast bieden de MTV-controles ook inzicht in migratiestromen.”