”Opluisteren”
Auteur: Joke Verweerd
Uitgeverij: Mozaïek, Zoetermeer, 2003
ISBN 90 2399 102 8
Pagina’s: 214
Prijs: € 18,50. Om een samenkomst rond de kerkelijke hoogtijdagen vorm te geven, is heel wat denkwerk nodig. ”Opluisteren” wil zo veel zeggen als ”extra feestelijk maken”. Joke Verweerd deed een poging om samenstellers van diensten te helpen. Ze wil met nieuwe woorden een nieuw licht laten schijnen op de bekende feesten. Een poging, schreef ik. Want woorden zijn er genoeg. Maar of ze als goed en zinvol ervaren worden, hangt af van je plaats op de kerkelijke kaart.

Joke Verweerd houdt een vaste structuur aan in haar boek. Advent, Kerst, de Lijdenstijd, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren worden voorzien van teksten. Ze begint daarbij met woorden die uitgesproken kunnen worden bij het kaarsritueel. Nu doet dit sinds de begrafenis van koningin Juliana niet helemaal onbekend meer aan. Toch zullen de meeste mensen die dit stukje lezen niet gewend zijn een kaars aan te steken tijdens de eredienst.

Ze vervolgt met gebeden, ontmoetingen en gedichten. ”Opluisteren” sluit de betreffende periode van het kerkelijk jaar af met verhalen en legenden die passen bij het feest. Heel overzichtelijk dus.

De teksten bij het kaarsritueel zijn zweverig. Misschien komt het door het eigene van een vlam. Wanneer je rond alle feesten naar een kaars toe wilt schrijven, krijgt het vuur bijna magische kracht. Gelukkig hoeven we niet van een vlammetje te leven. Het Licht der wereld verlicht massaal.

Een gebed uitspreken is spreken tot God. De teksten die in dit boek gebruikt worden voor het bidden zijn doortrokken van het besef klein te zijn tegenover God. Soms ver doorgevoerd, waardoor de mens bijna slachtoffer lijkt van de problemen in deze wereld. Er zijn gebeden die heel evenwichtig overkomen. In enkele ervan wordt Jezus als een voorbeeld neergezet.

Vaak stellen wij dat een gebed uit allerlei aandachtsgebieden moet bestaan, zoals schuldbelijdenis, aanbidding en voorbede. De gebeden in dit boek zijn hier te kort voor. In één gebed komt een deelaspect aan de orde.

Gebeurtenissen in de Bijbel kunnen dichter bij ons komen door ons in te leven in de personen die genoemd worden. De emoties die Zacharias of Kleopas en vele anderen meegemaakt zullen hebben, worden herkenbaar door de manier waarop de auteur ze in haar ontmoetingen beschrijft. Je moet dan wel openstaan voor enige inlegkunde en fantasie die al snel deel gaan uitmaken van de beschrijving. We weten niet of de hand van Zacharias getrild heeft bij het dragen van de wierookkegeltjes. Joke Verweerd heeft er wél gave voor om de bekende geschiedenissen tot leven te brengen. Het weergeven van de gedachten van de betreffende personen komt eerlijk over.

Gedichten vormen de overgang tussen de ontmoetingen vanuit de Schrift en de verhalen. Deze volgorde lijkt op het spreken van de Bijbel, onze reflectie hierop en vervolgens de toepassing in de vorm van een vaak praktisch verhaal.

Spelend met woorden worden in de gedichten de diepste vragen van ons hart verwoord. Toegankelijk en minder toegankelijk. En sommige gedichten moeten niet vager worden. Het gedicht ”Rakelings” in het hoofdstuk bij Pasen moet je verschillende malen lezen om duidelijk te krijgen dat de verzoening volbracht is. Dat had wel iets royaler gemogen.

Is het beste voor het laatst bewaard? Elk feestgedeelte sluit af met een arsenaal verhalen. Eigentijdse verhalen met een boodschap. Van heel kort tot iets langer. Nu weet ik niet wat er eerst was. Het feest waar een verhaal bij moest komen, of het verhaal? ”Wanneer het in je leven anders loopt dan verwacht” als thema voor een verhaal is breed toepasbaar. Verweerd gebruikt het bij Hemelvaart, maar het zou op andere plaatsen ook niet misstaan. De plaats van het verhaal is uiteindelijk niet het belangrijkste. Het gaat om de inhoud.

Met ingehouden adem heb ik veel verhalen uitgelezen. Hier ligt duidelijk de kracht van de schrijfster. Fantasie combineert prima met psychologie en zelfs met theologie. De thema’s komen dicht naar je toe. Hierdoor geef je bij het voorlezen ervan de luisteraars een boodschap mee.

Joke Verweerd mikt op mensen die een liturgie moeten samenstellen voor de viering van een christelijk feest. Het lijkt mij dat delen van het boek hiervoor in de reformatorische kerken niet bruikbaar zijn. De ontmoetingen vanuit de Schrift kunnen echter wel gebruikt worden bij het kiezen van een invalshoek voor preek of meditatie. Ook de verhalen zijn geschikt om te lezen in samenkomsten of gezin.

Misschien is Joke Verweerd zich niet bewust van het gegeven dat door het noemen van de Bijbel als ”het Verhaal” enige vervreemding kan ontstaan. Je ziet steeds meer dat de bijbelse geschiedenissen als een verhaal worden beschouwd. Een verhaal heeft in zich dat het niet echt gebeurd hoeft te zijn. Ik ben ervan overtuigd dat dát niet de bedoeling van de schrijfster is geweest.