De organiste Marie-Claire Alain, pianist Murray Perahia, cellist Yo-Yo Ma en dirigenten als Herbert von Karajan en Pieter Stolk maakten de afgelopen vijftig jaar hun opwachting in de Doelen. Ook Feike Asma liet er zijn gezicht zien, valt te lezen in het hoofdstuk over het vierklaviersorgel van Flentrop. Hij roemde in een brief aan de orgelbouwer de „indrukwekkende klankschoonheid” die hij „van een modern orgel nauwelijks nog had durven verwachten.”

De Doelen opende op 18 mei 1966 zijn deuren. Slotstuk van de viering van het gouden jubileum was afgelopen juni het optreden van de Berliner Philharmoniker. Het gezelschap dat een halve eeuw geleden als eerste buitenlandse orkest in het concertgebouw zijn opwachting maakte.

Het jubileumboek ”50 jaar de Doelen. Hart van Rotterdam” geeft een uitgebreide impressie over de Doelen vroeger en nu. Musici komen graag naar het „grootste en compleetste muziekwarenhuis” van Rotterdam en de wijde omgeving van de havenstad. Om zich te laten horen in het gebouw met zijn marmeren en glazen gevels en zijn hoge foyers met kristallen lampen. Veel belangrijker dan dergelijke uiterlijkheden is voor hen de klank van de zalen. Met dat laatste zit het wel snor. De Grote Zaal –met 2190 stoelen de grootste concertzaal voor klassieke muziek van Nederland– beschikt volgens kenners over een „glasheldere” akoestiek. Pianostemmer Michel Brandjes spreekt van een eerlijke, mooie en briljante klank. De Jurriaanse Zaal staat te boek als een van de beste kamermuziekzalen van Europa.

Stadsmuzikanten

De Doelen werd in 1966 gezien als de bekroning van de weder­opbouw van de in 1940 gebombardeerde stad. Het gebouw staat in een lange traditie. In de Sint-Joris Doelen klonk al in de vijftiende eeuw muziek. Stadsmuzikanten gaven na 1680 concerten in het nieuwe gebouw met dezelfde naam. De jeugd kreeg er muziek­les van een zangmeester. Het bombardement in de meidagen van 1940 verwoestte de vijfde Doelen. Al in 1944 werd een studie naar een nieuw concertgebouw verricht.

Vrijwel alle Rotterdammers kennen de huidige Doelen. Niet alleen inwoners van de havenstad en de plaatsen eromheen weten het gebouw te vinden. Bijna de helft van de bezoekers komt van buiten de regio. De Doelen dankt zijn uitstraling mede aan het feit dat het gebouw als thuisbasis van het Rotterdams Philharmonisch Orkest fungeert. Eduard Flipse, de chef die zich in de vorige eeuw veelvuldig in het zweet werkte om van ‘zijn’ Rotterdams Philharmonisch Orkest een succes te maken, was een belangrijke pleitbezorger van de bouw van de Doelen.

Vermakelijkheidsbelasting

De programmering van de Doelen omvat kunst met een kleine en een grote k, klassiek en populair, westerse en niet-westerse muziek. Die breedte is zichtbaar in het jubileumboek, met hoofdstukken over zowel klassieke muziek en jazz als popmuziek.

De uitgave beschrijft niet alleen hoogtepunten. Ook de wrijving tussen de Doelen en het huisorkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest, komt aan bod, evenals de kritische geluiden over het Flentroporgel. Beschreven wordt dat diverse musici het concert­gebouw in de jaren zeventig links lieten liggen, omdat Rotterdam treuzelde met het afschaffen van de vermakelijkheidsbelasting. Musici moesten 20 procent van de opbrengst afdragen, wat de havenstad extra geld opleverde.

De directie van de Doelen toont zich tevreden over de huidige gang van zaken, maar geeft ook eerlijk aan zich weleens achter de oren krabben, omdat bijvoorbeeld een van de pijlers van de programmering, de klassieke muziek, onder druk staat vanwege het vergrijzende publiek.

Neushoorn

Het lijvige boek –iets groter dan A4– oogt aantrekkelijk, mede dankzij de vele foto’s. Ook de persoonlijke verhalen van medewerkers en concertgangers dragen hieraan bij. Het vroegere hoofd facilitaire dienst Hans Schuurman noemt een levende neushoorn het gekste dat hij ooit in het gebouw zag. Een studentenvereniging die dit dier als mascotte had, leende een neushoorn van Blijdorp. Het dier stond kort op het podium van de Grote Zaal. Meer en uitgebreidere ervaringen van musici zouden dit Doelenboek nog aantrekkelijker hebben gemaakt.

Door de hele uitgave loopt onder aan de bladzijden een tijdlijn vol feiten en aardige weetjes. Enkele voorbeelden: het koor Vox Jubilans uit Waddinxveen trekt in 1968 tijdens zijn eerste concert in de Doelen direct een volle zaal. Het personeel krijgt in 1970 nieuwe instructies: wie nog een fooi aanneemt, wordt ontslagen. De orkestleden die illegaal in solisten­kamers slapen, zijn in 1973 niet blij als besloten wordt ’s nachts de verwarming uit te zetten. In 1998 ontstaat ophef over de kosten van het afscheidsfeest van de Rotterdamse burgemeester Peper, 169.000 gulden. Organist Jean Guillou vertrekt in 2002 ineens tijdens zijn concert en komt even later terug. Naar later blijkt, kneep hij ertussenuit voor een sanitaire stop.

In de vorige eeuw beklaagde diri­gent Eduard Flipse zich over het ontbreken van liefde voor cultuur bij de Rotterdammers: „Als er een baal tabak en een musicus in het water vallen, haalt men eerst de baal tabak eruit.” Vandaag de dag vinden er in de Doelen jaarlijks 600 culturele evenementen plaats. De tijden zijn veranderd.

Boekgegevens

50 jaar de Doelen. Hart van Rotterdam, Jaap Huisman e.a.; Kick Uitgevers, Rotterdam, 2016; ISBN 978 94 9155 521 3; 256 blz.; € 29,95.