Donderdag verschijnt er een boek over honderd jaar protestantse geestelijke verzorging in de krijgsmacht. Het heet ”Met het Woord onder de wapenen” en wordt gepresenteerd in de kapel van vormingscentrum Beukbergen in Huis ter Heide.

Initiatiefneemster van de bundel is de Utrechtse historica drs. Els Boon. Zij is lid van de redactieraad van het Jaarboek van het Historisch Documentatiecentrum (HDC) voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Na een lezing van luchtmachtpredikant ds. J. J. Sijl over zijn uitzending naar Afghanistan raakte ik onder de indruk van het werk van een legerpredikant. Het leek mij mooi om het jaarboek van het HDC dit keer over de Nederlandse krijgsmacht te laten gaan.”

Lees ook

„Meer onderzoek nodig naar historie legerpredikant”

Dat bleek echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. „Er bestaat heel weinig materiaal. Legerpastoraat is geheim pastoraat. Daar verschijnt niets van op papier. Er bleek ook geen enkel historisch overzicht van de geschiedenis van de krijgsmacht te vinden.”

Kernwapens

De redactie van het jaarboek dook in de archieven van verschillende instanties en presenteert donderdag een bundel met negen artikelen over de historie van de Nederlandse krijgsmacht vanaf 1914. Zelf deed Boon onderzoek naar de affaire-Diekerhof in de jaren zestig. Deze hervormde legerpredikant kwam in botsing met de legerleiding vanwege zijn standpunt over kernwapens. Hij volgde een uitspraak van de hervormde synode uit 1962 die kernwapens afwees. „De discussie leidde tot een vertrouwensbreuk en tot het aftreden van de hoofdlegerpredikant. Ds. Diekerhof bleef aan, maar alle interessante taken werden hem afgenomen.”

De discussie kreeg nog een staartje, nadat gereformeerde kerken zich met de kwestie gingen bemoeien. „Zij schaarden zich achter het standpunt van de legerleiding. Dat leidde tot een kleine koude oorlog tussen de gereformeerden en de hervormden. Heel bijzonder, omdat de dienst protestantse geestelijke verzorging juist altijd een voorloper op het gebied van oecumene is. Uiteindelijk kwam het allemaal goed, nadat beide partijen wat gas terugnamen.”

De affaire is volgens Boon een goed voorbeeld van de moeilijke positie waarin legerpredikanten zich bevinden. „Ze balanceren tussen kerk en krijgsmacht. Dat is niet altijd gemakkelijk.”

Koreaoorlog

Krijgsmachtpredikant dr. J. W. Veltkamp schreef een hoofdstuk over de vlootpredikanten die werkzaam waren tijdens de Koreaoorlog (1950 tot 1955). Boon: „Daar heeft nooit eerder iemand over geschreven. Een tijdrovend onderzoek dat veel nieuwe informatie naar boven bracht.”

Interessant vindt de historica het onderwerp waarover krijgsmachtpredikant dr. I. J. Smedema schreef: veldpredikers in de meidagen van 1940. „Hij beschrijft hoe overweldigend de Duitse overmacht was en hoe krijgsmachtpredikanten in die tijd hun werk deden. Duitse en Nederlandse predikanten identificeerden bijvoorbeeld samen de gesneuvelde soldaten. Hun werk overbrugt blijkbaar alle verschillen en vijandelijkheden.”

Vertrouwenspersoon

In honderd jaar is er in de krijgsmacht veel veranderd en daarmee ook de functie van legerpredikant, zegt Boon. „De veldprediker van vroeger was iemand die al improviserend deed wat zijn hand vindt om te doen. Tegenwoordig hebben we beroepsmilitairen die in veelal moeilijke omstandigheden werken. De geestelijk verzorger is voor hen een vertrouwenspersoon. Iemand die hen een veilige plek biedt en hen ziet als mens in plaats van militair.”

Boon hoopt dat de bundel het werk van legerpredikanten dichterbij brengt. „Dit werk is belangrijk. Militairen krijgen te maken met eenzaamheid en angst. Zo hoorde ik van ds. Sijl dat soldaten in Afghanistan hem vroegen hun voertuig te zegenen. „Dat doe ik niet, maar ik wil jullie wel persoonlijk Gods zegen meegeven”, antwoordde hij. Mooi is het dat zo’n predikant kan zeggen: „God blijft bij je, wat er ook gebeurt.””

Promovendus

De bundel is volgens haar een eerste stap in het onderzoek naar de historie van de protestantse geestelijke verzorging. „Het zou mooi zijn als er een promovendus is die zich verder in het onderwerp wil verdiepen. De geschiedenis biedt aanknopingspunten genoeg. Bovendien is de dienst, oecumenisch vanaf het begin, een inspirerende organisatie.”

Sporen van Zijn liefde in de krijgsmacht (Reformatorisch Dagblad, 25 november 2015)

Legerpredikanten blikken terug: Oh, oh, hij probeert ons te bekeren… (Reformatorisch Dagblad, 11 mei 2013)

Krijgsmachtpredikant Van der Meulen: er bestaat echt zoiets als gewetenloosheid (Reformatorisch Dagblad, 14 februari 2012)