Michel Hogenes: Laat kinderen hun eigen muziek componeren
Het muziekonderwijs op basisscholen is toe aan vernieuwing, stelt Michel Hogenes, docent aan De Haagse Hogeschool. Hij bepleit meer aandacht voor het kind als componist. „Als kinderen hun eigen muziekstuk mogen bedenken, wordt het ineens heel echt.”
Creative Music Making, luidt de titel van het proefschrift dat Michel Hogenes (1970) woensdag 7 december verdedigt aan de Vrije Universiteit. Het bevat een uitgewerkt voorstel voor de manier waarop muziekonderwijs op basisscholen creatiever gemaakt kan worden: beschouw het kind als componist, laat het zélf muziek bedenken en uitvoeren.
Hogenes doceert aan de pabo van De Haagse Hogeschool. In het café The Lighthouse op de begane grond vertelt hij over zijn onderzoek. „Over muziekonderwijs wordt veel beweerd”, zegt hij. „Het vervelende voor muziekdocenten is dat ze altijd hun vak moeten verdedigen. Als je wiskunde geeft, wat ik ook heb gedaan, is er nooit iemand die vraagt: Waar ben jij nu eigenlijk mee bezig? Bij muziek is het nut en de noodzaak niet voor iedereen duidelijk.”
Nu bestaan er allerlei onderzoeken waarin wordt gesteld dat muziek kinderen slimmer en socialer maakt. „Muziekdocenten willen dat natuurlijk heel graag horen”, aldus Hogenes. „Zo verscheen een aantal jaren geleden in Nederland het boekje: ”Muziek maakt slim”, geschreven door een Duitse hoogleraar. In Amerika beschrijft The National Association for Music Education (NAfME) op haar website vier ”benefits of music”, zoals succes in de maatschappij en betere leerprestaties. Dat zijn interessante beweringen, maar de vraag is: Kun je ook met wetenschappelijk onderzoek staven dat kinderen zich door muziek beter ontwikkelen? Zijn er empirische studies die dat bewijzen? Als je gaat kijken, zie je wel aanwijzingen, maar geen harde bewijzen. Daarom stel ik in mijn proefschrift dat elke conclusie met betrekking tot robuuste effecten van muziekonderwijs op cognitieve, sociaal-emotionele en motorische ontwikkeling voorbarig is.”
Rekenen en schrijven
Hoeveel tijd besteden basisscholen aan muziek? Het is een van de vragen die Hogenes in zijn onderzoek meenam. „Op veel scholen is een halfuurtje per week gebruikelijk, maar is dat voldoende? Of moet je er veel intensiever mee bezig zijn, bijvoorbeeld elke dag een uur? Je ziet dat op christelijke scholen meer wordt gezongen dan op openbare scholen. Ik zou willen dat er juist op openbare scholen meer wordt gezongen. Christelijke kinderen zijn gewend in de kerk te zingen, wat de kwaliteit van het zingen ten goede komt. De vraag blijft wel of je muziekonderwijs vooral met zingen zou moeten invullen. Er is natuurlijk veel meer.”
Hogenes noemt diverse domeinen, zoals muziek maken, beluisteren, muziek en beweging en het vastleggen van muziek, bijvoorbeeld in notenschrift, met grafische notatie of op de iPhone. „Zelf voeg ik componeren en improviseren toe als apart domein. Wat zie je in Nederland, en ook in andere landen? Muziek maken betekent dat kinderen reproduceren. Ze voeren bestaande muziek uit. De leerkracht zingt een liedje, en de kinderen zingen het braaf na. Ze vinden dat leuk om te doen, en het is zeker ook zinvol. Maar de vraag die ik heb onderzocht is: wat gebeurt er als je met kinderen zélf muziek gaat bedenken en uitvoeren?”
Hogenes maakt de vergelijking met rekenen en schrijven. „Vroeger leerde je mechanistisch rekenen. Je kreeg een rij sommen, en al die sommen maakte je op dezelfde manier. Tegenwoordig leren kinderen realistisch rekenen. Je gaat uitrekenen hoeveel auto’s er nodig zijn op een schoolreis, als er 24 kinderen in de klas zitten en er 3 kinderen in één auto kunnen. Kinderen moeten daarbij zelf dingen bedenken, het is een veel creatievere manier van rekenen. Hetzelfde geldt voor lezen en schrijven. Er zijn scholen die dat nog traditioneel doen. Maar er zijn ook scholen die kinderen eigen teksten laten produceren. Als ze hun eigen tekst mogen schrijven, of hun eigen muziek mogen creëren, wordt het ineens heel echt, en raken ze er enthousiast over. Uit mijn onderzoek blijkt dat leerlingen die zelf mogen componeren meer betrokken deelnemen aan de muziekles dan leerlingen die vooral bezig zijn met het aanleren van bestaande muziek. Kinderen vinden het heel leuk om zelf muziek te bedenken. Er gaat een bijna magisch effect van uit als andere kinderen dat kunnen uitvoeren.”
Het is belangrijk dat leerlingen echt iets met hun eigen creatie doen, vervolgt Hogenes. „Stel dat een leerling een kaart schrijft en die naar oma stuurt, of naar een beste vriend. Bij muziek geldt: de leerling heeft iets gecomponeerd, en wil dat uitvoeren. Of maakt er een opname van, of een boekje met composities.”
Het onderzoek heeft gevolgen voor de inhoud van het vak muziek op de basisschool, en voor de opleidingen op de pabo’s en de opleidingen docent muziek van de conservatoria. Hogenes: „Leraren zullen nieuwe competenties moeten verwerven die nodig zijn om in de muziekles met de kinderen te improviseren en te componeren. Want alleen als je zelf die vaardigheden hebt, zul je bereid zijn daarmee met kinderen aan de slag te gaan. Aandacht voor componeren in het curriculum speelt dan ook een belangrijke rol bij de hervorming van het muziekonderwijs.”
Wie is Michel Hogenes?
Michel Hogenes (1970) studeerde elektronisch orgel en muziek & educatie aan het conservatorium in Alkmaar. Na zijn studie werkte hij in het basis- en voortgezet onderwijs. Hij doceerde keyboard en elektronisch orgel, gaf introductielessen muziek op een muziekschool en was actief als leider van diverse koren en orkesten. Hogenes is docent aan de pabo van De Haagse Hogeschool, waar hij ook onderzoeker van het lectoraat jeugd en opvoeding is. Aan het Rotterdamse conservatorium Codarts doceert hij aan de opleiding docent muziek. Ook is hij dirigent van het Projectkoor Rijswijk. Woensdag promoveert Hogenes aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op de dissertatie ”Creative Music Making. Music Composition as social-cultural activity in the elementary classroom” (uitg. De Haagse Hogeschool/VU).
Componeren in drie stappen
Voor het componeren op de basisschool heeft Michel Hogenes een model ontwikkeld van drie fasen.
Fase 1: Als je met een klas wilt componeren, moet je zorgen voor een gemeenschappelijke basis. Je gaat bijvoorbeeld eerst naar een muziekstuk luisteren en met elkaar bediscussiëren wat daarin te horen is.
Fase 2: Het daadwerkelijk componeren van een muziekstuk. Wat willen we, en met welke instrumenten? Onderdeel van deze fase is de revisie als de compositie gemaakt is. Was dit wat we voor ogen hadden, wat kan er beter?
Fase 3: De kinderen gaan wat ze gemaakt hebben presenteren. Dat kan zijn door een concert te geven, een opname te maken met een mobiele telefoon, of een boekje samen te stellen met composities.
