Op het eerste gezicht zijn de preken van de Amerikaanse theoloog eigenlijk helemaal niet zo bijzonder, vindt prof. dr. A. Baars. De emeritus hoogleraar van de Theologische Universiteit Apeldoorn zou donderdagavond in Amersfoort spreken bij de presentatie van de prekenbundel ”De ruimte van soevereine genade”, maar hij was wegens ziekte afwezig. W. B. Kranendonk van uitgeverij De Banier las daarom zijn lezing voor.

Edwards (1703-1758) stond bepaald niet bekend als een indrukwekkende spreker. Hij was nogal aan zijn papier gebonden, sprak vrij eentonig en maakte nauwelijks gebaren. „Er wordt verteld dat als hij opkeek van zijn volledig uitgeschreven preek, hij zijn ogen strak vestigde op het klokkentouw recht voor hem, dat zichtbaar was door de open deur van de hal van de kerk.”

Zeven preken Jonathan Edwards vertaald

Ook bij de uitgegeven preken van Edwards springt er meestal niet onmiddellijk een vonk over. De Amerikaanse predikant gebruikte vaak lange zinnen. „Hij wil de dingen zo precies mogelijk formuleren, waardoor hij herhalingen niet schuwt. Daarom lijken zijn preken op blokken graniet die vrijwel dezelfde vorm hebben.”

Toch blijkt dit graniet maar een dun vliesje te zijn. „Daaronder gloeit het licht en laait het vuur. Hiermee raken we mijns inziens aan het diepste geheim van de preken van Edwards: onder de schijnbaar wat eentonige oppervlakte van de tekst van de preek laait het vuur van de Geest. Het gaat Edwards vooral om de inhoud van de kern van de Schriften en de toespitsing daarvan op het persoonlijke leven van zijn hoorders.”

Hel

De gedachte dat God soeverein is, speelt bij Edwards een centrale rol. Als prediker is hij vooral bekend geworden door zijn preek ”Zondaren in de handen van een toornend God”, die ook in de bundel ”De ruimte van soevereine genade” staat. De preek vormt nog steeds verplichte lectuur voor leerlingen op middelbare scholen in de Verenigde Staten. „Ze wordt daar namelijk beschouwd als deel van het cultureel erfgoed. In deze preek neemt het gericht van God en de schildering van de hel een centrale plaats in.”

Prof. Baars vraagt zich af of Edwards soms niet te ver gaat in het gebruik van beelden om de toorn van God en de kwellingen in de hel te schilderen. „Hoewel het op zich niet onjuist is, zouden we toch ook de vraag kunnen stellen of deze schildering soms niet verder gaat dan het sobere Bijbelse spreken over het lijden in de buitenste duisternis.”

Edwards bood de genade van Christus ruim aan. „Toch valt op dat hij het aanbod vooral gebruikt om zondaren uit te drijven naar Christus. In dat kader zegt hij –in alle voorzichtigheid, maar niettemin heel duidelijk– dat de troost van het evangelie wordt aangeboden aan boetvaardige zondaren.”

Ernst en klem

Hedendaagse christenen kunnen volgens prof. Baars leren van de ernst en klem van Edwards’ prediking. „De prediking is een volstrekt ernstig gebeuren: het gaat om eeuwig wel of eeuwig wee. We worden in de prediking voor de rechterstoel van Christus gedaagd. Daarom dienen de prediking van het gericht én de verkondiging van het aanbod van Gods genade in de bediening van het Woord hun eigen plaats te hebben. Naar mijn inschatting verdwijnt de notie van het gericht van God vandaag uit al teveel preken.”

In de prediking mogen hoorders niet met rust gelaten worden in hun ongeloof of in hun zonde, vindt de emeritus hoogleraar. „Nogal wat preken blijven in deze tijd steken in bloedeloze exegetische, literaire of retorische kunststukjes zonder het echte appel op het hart en het leven. Hetzelfde kan ook aan de andere zijde van het spectrum gebeuren: er is een prediking die een bloedeloze lijdelijkheid cultiveert omdat zij zich voortdurend beweegt langs vertrouwde paden van een gesystematiseerde bevindelijkheid. Edwards zou te midden van dit alles zeggen: Ontwaak! Bekeert u! Het gaat om uw eeuwige belangen en uw eeuwige toekomst!”

Buitengewoon werk

Deze prediking droeg veel vrucht. Er vonden grote geestelijke opwekkingen plaats, met name tijdens de zogeheten ”Great Awakening” in de jaren 1740-1745. Volgens prof. dr. W. van Vlastuin, hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, benadrukte de Amerikaanse theoloog dat mensen geen opwekkingen kunnen organiseren. Die zijn het buitengewone werk van de Heilige Geest. Zo kenmerkt een opwekking zich onder meer door diepgang. „Zowel de zonde als de heerlijkheid van Christus en de rijkdom van Gods genade zijn een levende werkelijkheid voor mensen die door God werden aangeraakt.”

Edwards zag dat niet alle bloesem vrucht droeg. Dat bracht hem tot het schrijven over een boek over persoonlijke opwekking, ”Religious Affections”. De theoloog uit Northampton legde er nadruk op dat gevoel (affectie) en verstand samengaan. „De vrede, de blijdschap en de rust van de hemel zijn nu reeds in het hart van de gelovigen, door de Heilige Geest.”

Wat kunnen christenen van Edwards leren? „Edwards maakt op onvergelijkbare wijze duidelijk dat religie een zaak is van kracht, van het hart.”

In de opwekkingen van de Great Awakening stond de normale prediking van het Woord van de levende God centraal. „We denken wel eens dat we allerlei toeters en bellen erbij moeten halen. Maar niet de buitengewone gaven, maar de buitengewone kracht van de Geest in het Woord kan het doen en zal het doen. Edwards ontmaskerde de cultuur van zijn dagen en liet zo het Woord oplichten.”

De geschiedenis leert niet te wanhopen, aldus de hoogleraar. „Een regenbui van de Geest deed meer kracht dan tientallen preken. Gods daden uit het verleden zijn een bemoediging voor het heden. De God van Jonathan Edwards leeft nog.”

Invloed

De invloed van Edwards op de Amerikaanse cultuur laat een grillig beeld zien, aldus prof. dr. J. C. Kennedy. „Het ene decennium was die groter dan in het ander decennium. Tegenwoordig wordt Edwards gezien als de grootste theoloog en filosoof uit de Amerikaanse geschiedenis.”

Hoe invloedrijk is Edwards geweest? Volgens de uit Amerika afkomstige decaan van University College in Utrecht raakte het gedachtegoed van Edwards na diens dood in 1758 wat op de achtergrond. Aan het einde van die eeuw vond er echter een tweede grote opwekking plaats, die mede geïnspireerd was door Edwards. Zijn invloed was ook zichtbaar in zending en het verlangen naar de hervorming van de maatschappij, zoals de afschaffing van slavernij en de oprichting van scholen.

In de hedendaagse Amerikaanse samenleving is de invloed van Edwards niet duidelijk zichtbaar, zei prof. Kennedy. „Maar onder christenen leeft Edwards zeer zeker.”

Edwards kan volgens hem een „breed vergezicht” geven van wat gereformeerde theologie en filosofie kan bieden. Christenen leren ook van Edwards nadruk op een diep, vreugdevol geloof. „Nieuwe calvinisten kijken nadrukkelijk naar Edwards voor de heiliging van het christelijk leven.”

Lees ook in Digibron

De toekomst in de tegenwoordige tijd: De bijdrage van Jonathan Edwards (1703-1758) aan het huidige debat over eschatologie – door W. van Vlastuin (Theologia Reformata 01-09-2014)

De prediking van Jonathan Edwards – door dr. P. de Vries (Kerkblad HHK, 16-10-2009)

Leven in het licht van de eeuwigheid: Jonathan Edwards 1703-1758 – interview dr. W. van Vlastuin (Terdege, 30-09-2009)

Prediker en zendeling: Jonathan Edwards (1703-1758) [2, slot] – door A. C. Neele (De Waarheidsvriend, 21-08-2008)

Grote interesse voor theoloog Jonathan Edwards (1703-1758) [1] – door A.C. Neele (De Waarheidsvriend, 14-08-2008)

Over Jonathan Edwards, opwekking en de hel – door ds. H. Polinder (De Wekker, 12-11-2004)

Jonathan Edwards: Theoloog van de opwekking – door ds. A. Baars (Terdege, 30-06-1993)