Jeroen Bol van Jules Isaac Stichting: Bijbels alternatief van vervangingstheologie nodig
„De afschaffing van de vervangingstheologie is mooi en goed, maar niet voldoende. Want daarna moet ook een Bijbels verantwoord alternatief voor dit denken worden gevonden”, zo zei Jeroen Bol zaterdag in Veenendaal op de themadag van de Jules Isaac Stichting (JIS).
De vervangingsleer –de gedachte dat de kerk de plaats van Israël heeft ingenomen– was volgens Bol zo’n 1800 jaar onbetwist en algemeen aanvaard gedachtegoed in de christelijke kerken. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin 6 miljoen Joden omkwamen, namen steeds meer kerken openlijk afstand van de vervangingsgedachte.
In zijn lezing gaf Bol, publicist en bestuurslid van de JIS, een overzicht van de geschiedenis van het vervangingsdenken. Volgens hem heeft de kerk met de eeuwenlange traditie van dit negatieve beeld van het Joodse volk –het zogeheten anti-judaïsme– het pad geplaveid voor het antisemitisme, dat uiteindelijk uitmondde in de Holocaust. Initiatieven voor de dialoog tussen kerken en Joden kwamen opmerkelijk genoeg na de Tweede Wereldoorlog van Joden of Messiasbelijdende Joden.
Volgens Bol is het vervangingsdenken grotendeels verdwenen, maar niet geheel afwezig. Zo blijkt volgens Bol de invloedrijke anglicaanse theoloog dr. Tom Wright een vervangingstheoloog te zijn, hoewel die dat zelf ontkent. Wright is van mening dat Israël heeft gefaald en dat de rol van Israël met de komst van Jezus Christus is opgehouden. Daarmee staat Wright volgens Bol in de lijn van de klassieke vervangingsleer.
DNA-structuur
Ds. E. J. Westerman, emeritus predikant van de Protestantse Kerk in Nederland en auteur van het boek ”De Messias leren” (2015), behandelde in zijn lezing het boek van R. Kendall Soulen, ”The God of Israel and Christian Theology”. Volgens ds. Westerman toont Soulen aan hoezeer het vervangingsdenken nog aanwezig is in de christelijke kerken, ondanks de vele verklaringen tégen het kwaad van dit denken. Dit komt volgens hem omdat het vervangingsdenken „in de DNA-structuur” van de kerk zit, zoals in liederen, de liturgie en kerkelijke formulieren.
In navolging van Soulen bepleitte ds. Westerman een „ander canoniek verhaal”, waarin Israël van begin tot eind een centrale rol speelt.
Daniël Drost, voorganger van de baptistengemeente te Deventer en docent aan het baptistenseminarie in Amsterdam, sprak over de Messiasbelijdende Jood Mark S. Kinzer. Deze leverde een belangrijke bijdrage aan een herziene theologie en ecclesiologie met een hoofdrol voor Israël.
