In Nederland doet Maarten dat vooral in de stad Utrecht. Een wandelroute (zie kader) voert langs alle locaties die met de heilig verklaarde monnik te maken hebben.

De wandeling begint op het Domplein. Hier bouwde de apostel van de Lage Landen, Willibrord (658-739), een kerk die hij wijdde aan Martinus of Maarten van Tours (zie kader). De Domkerk was zodoende tot de Reformatie een Maartenskerk. De windvaan op de Domtoren wijst daar nog altijd op. Hij toont Maarten die een stuk van zijn mantel aan een arme geeft.

De christelijke schrijver Sulpicius Severus (363-circa 420), die Maartens leven beschreef, stelt dat Maarten –toen Romeins soldaat– op een koude dag in 353 door een naakte bedelaar om hulp werd gevraagd. Geld had Martinus of Maarten niet bij zich en zijn wapenuitrusting was eigendom van de Romeinse keizer. Daarop sneed hij met zijn zwaard zijn mantel in tweeën en gaf een stuk aan de bedelaar. In de nacht daarop verscheen de bedelaar aan hem met het stuk mantel. Het zou Jezus Zelf zijn geweest. Maarten bekeerde zich daarop tot het christendom.

Stripverhaal

Een moderne weergave van de manteldeling is te vinden boven de ingang van de Domkerk. En wie nog meer belevenissen van Maarten wil zien, kan terecht in de kloostertuin of pandhof naast de kerk. Boven de vensters tonen negentien reliëfs facetten uit zijn leven, als een stripverhaal.

Langs de Nieuwegracht voert de wandelroute naar Museum Catharijneconvent. Binnen is veel informatie over Maarten van Tours te vinden. Hetzelfde geldt voor het Centraal Museum Utrecht aan de Agnietenstraat.

Langs de Oudegracht draait de route weer noordwaarts. Aan de gracht staat het enige ruiterstandbeeld van Maarten. Het heeft een plek voor de voormalige Sint-Martinuskerk. Daarin bevinden zich nu appartementen.

Het standbeeld toont Maarten niet tijdens de manteldeling, maar als een Romeins militair op een paard dat een slang vertrapt. Sint-Maarten streed heel zijn leven met de duivel, maar hier wijst de slang op het nazisme. Het monument eert Maarten omdat hij als beschermheilige tijdens de Tweede Wereldoorlog de stad Utrecht voor ernstige oorlogsschade zou hebben bewaard.

Klokken

De route gaat verder. Langs de oud-katholieke Gertrudiskathedraal met zijn Maartensrelikwieën, langs plaatsen met het rood-witte wapen van Utrecht dat verwijst naar Sint-Maarten. In het centrum zijn ook moderne weergaven van het Maartensverhaal te vinden. In het trappenhuis van de bibliotheek –hoek Oudegracht-Stadhuisbrug– bevindt zich een glas-in-loodraam met een manteldelende Sint-Maarten.

Langs het stadhuis gaat het verder, over de Maartensbrug naar de Bisschopshof, een binnentuin met afbeeldingen van het leven van de heilige. Hoog boven de hof klinkt het geluid van de Dom- of Sint-Maartenstoren. In de toren hangen veertien luidklokken. Zes daarvan werden in 1505 door de bekende klokkengieter Geert van Wou gegoten. Dat gebeurde in opdracht van het Domkapittel. De namen van de klokken kwamen overeen met de in de Domkerk vereerde heiligen. De derde in de reeks heet daarom de ”Sint-Maarten”. Met zijn 4273 kilogram laat hij op feestdagen een flinke bas horen. Zo legt Maarten na eeuwen nog steeds gewicht in de schaal.

Maarten van Tours

Maarten wordt waarschijnlijk in 316 –of anders 336– geboren in het Hongaarse Savaria. Hij is de zoon van Romeinse ouders. Al jong wordt hij militair en trekt hij naar Gallië. Tegen de zin van zijn ouders wordt hij christen, zo vertelt zijn levensgeschiedenis.

Later neemt hij afstand van het militaire leven: „Ik ben een soldaat van Christus. Ik kan niet vechten.” Hij vestigt zich als monnik in Caesarodunum (nu het Franse Tours), waar hij na nieuwe omzwervingen door Europa in 371 tot bisschop van Tours wordt uitgeroepen. Hij zet zich in voor verspreiding van het christendom en bestrijding van heidense gewoonten. Hij is een tegenstander van de theoloog Arius.

In 397 sterft hij in Candes-Saint-Martin. Zijn graftombe bevindt zich in de kathedraal van Tours.

Veel vernoemingen

Dat Maarten van Tours de populairste heilige van de middeleeuwen was blijkt uit de vele vernoemingen. Alleen Nederland telt al enkele tientallen kerken die aan hem gewijd zijn of waren. Bekende voorbeelden daarvan zijn de Maartenskerken in Doorn, Epe, Kollum, Oosterend, Tiel, Wemeldinge en Zaltbommel. Ook de Utrechtse Dom heet officieel de Sint-Maartenskerk; Maarten werd in de middeleeuwen ook gezien als de beschermheilige van de stad Utrecht. De Groningse Martinikerk is eveneens naar hem vernoemd. Het Zeeuwse Sint Maartensdijk en het Utrechtse Maartensdijk hebben ook een Maartenskerk. Het Koninkrijk der Nederlanden kent in het Caraïbisch gebied het eiland Sint Maarten.

En de reformator Maarten Luther werd op 10 november 1483 geboren en op 11 november gedoopt in Eisleben. Hij werd vernoemd naar de dagheilige van de elfde: Martinus van Tours.

Wandelroutes

In 2020 moet de Europese fiets- en wandelroute Via Trajectensis vorm hebben gekregen. De route loopt van Utrecht naar het Franse Tours –aan de Loire– en wordt samen met België en Frankrijk opgezet. Thema van de route is duurzaamheid en vrede. De route loopt langs kerken, vestingsteden, dorpen, natuurgebieden, forten, waterlinies en frontlinies die op de een of ander manier verwijzen naar Sint-Maarten.

In Nederland wordt gewerkt aan het Martinuspad. Het loopt vanaf Utrecht via Woudrichem naar de Belgische grens. Ook een Maartensroute van Groningen naar Utrecht is in ontwikkeling.

De Utrechtse VVV heeft een gratis wandelroute ”In het voetspoor van Sint-Maarten” beschikbaar. De route is te downloaden als pdf en verkrijgbaar bij het VVV en musea in Utrecht.

Sint-Maartensfeest

In verschillende delen van Nederland wordt Sint-Maarten op 11 november, of de avond ervoor, gevierd. Vanouds was het een bedelfeest: arme kinderen gingen met lichtjes zingend langs de deuren om zo wat extra’s te krijgen voor de winter. Tegenwoordig wordt het feest vooral gevierd met lampionnenoptochten, soms gecombineerd met vreugdevuren. Vooral in de zuidelijke provincies en Noord-Holland leeft de traditie om langs de deuren te gaan nog steeds.

Er bestaan veel verschillende Sint-Maartensliedjes. De oudste stammen uit de zestiende eeuw. De oudere versies hebben nog een religieuze inhoud. Tegenwoordig zit er vaak humor in verwerkt.

Een voorbeeld van een Maartenslied luidt: „Sint-Martinus bisschop,/ roem van alle landen/ Dat we hier met lichtjes lopen,/ Is voor ons geen schande./ Hier woont een rijk man/ Die ons wel wat geven kan,/ Geef me appel of een peer,/ Ik kom het hele jaar niet meer.”

Ook in Vlaanderen, Noord-Frankrijk, delen van Duitsland en Hongarije wordt het Sint-Maartensfeest gevierd.

Activiteiten en prijs

De viering van 1700 Sint-Maarten krijgt voor een groot deel een seculiere invulling. Maar ook de protestantse gemeente Utrecht doet mee.

Zo wordt vrijdagmiddag in de Domkerk de prijs ”Mantel van Sint-Maarten” uitgereikt. Het is een aanmoedigingsprijs van het Citypastoraat Domkerk in samenwerking met de protestantse diaconie Utrecht voor opvallende projecten in de stad Utrecht die solidariteit in praktijk brengen.

Mensen die net als Maarten hun mantel willen delen met behoeftigen kunnen die vrijdag meenemen naar een Maartensvesper in de Dom. Via kledingbanken gaan die naar mensen die ze goed kunnen gebruiken. De Maartensvesper is een oecumenische bijeenkomst in het noordertransept van de Dom.

Vanaf 20.00 uur vrijdagavond klinkt er vanuit de Domtoren Maartensmuziek, gespeeld door stadsbeiaardier Malgosia Fiebeig.

Zondag zamelt de protestantse gemeente ter gelegenheid van het Maartensfeest levensmiddelen in voor de voedselbank.

sintmaartenutrecht.nl