Koning Willem-Alexander beleefde in 2013 een primeur. Hij was de eerste van zijn generatie troonopvolgers van Europese vorstenhuizen die koning werd. Een jaar later had zowel in België als in Spanje de troonswisseling plaats.

Andere kroonprinsen en -prinsessen staan nog in de wacht. De gebruikelijke normen voor een troonsafstand verschillen per vorstenhuis. In Groot-Brittannië, Monaco, Japan en de Scandinavische landen is een abdicatie bij leven ongebruikelijk; de vorstelijke functie wordt alleen beëindigd als de regerende vorst overlijdt. Een overtuiging die de desbetreffende koningen en koninginnen unaniem lijken te delen.

Hartoperatie

Zo niet in Japan. De 82-jarige keizer Akihito zou wel willen aftreden. Althans, dat bleek begin augustus uit een zeldzame videoboodschap van de keizer. De geruchten over een mogelijke abdicatie circuleerden al langer, maar Akihito verwees er nu voor het eerst zelf naar in een unieke toespraak. Hij gebruikte het woord aftreden zelf niet, want volgens de Japanse grondwet kan een keizer niet aftreden. Hij is in de grondwet omschreven als een symbool van de „eenheid van het volk” en heeft geen politieke macht.

Dat Akihito zinspeelt op zijn aftreden, heeft te maken met zijn gezondheidstoestand. De Japanse keizer onderging in februari een hartoperatie en werd eerder behandeld voor prostaatkanker. Akihito zei in de toespraak dat hij steeds meer last krijgt van zijn hoge leeftijd. Hij merkt dat het keizerschap hem zwaarder valt dan vroeger. „Als ik bedenk dat mijn conditie geleidelijk afneemt, ben ik bang dat het moeilijk kan worden om met mijn hele wezen mijn taken te blijven uitvoeren als symbool van de staat, zoals ik tot nu heb gedaan”, liet Akihito zijn onderdanen weten.

Het zou volgens de keizer beter zijn voor Japan om een jongere en fittere leider te hebben. Akihito zei dat het land erdoor geraakt wordt als het wordt geregeerd door een zieke of zwakke keizer. Aan het einde van zijn toespraak vroeg hij om de steun van het Japanse volk.

Ongekende stap

De gewone Japanner kan wel begrip opbrengen voor Akihito’s wens om het stokje over te dragen aan zijn opvolger, de 56-jarige kroonprins Naruhito, maar de stap is uiterst ongebruikelijk in Japan. De conservatieve achterban van premier Shinzo Abe is fel gekant tegen abdicatie en vindt dat de keizer tot zijn dood moet dienen.

Omdat de wet nog zou moeten worden aangepast voordat de keizer kan aftreden, duurt het waarschijnlijk nog enkele jaren voor het zover is. Het kabinet van premier Abe is tegen een wetswijziging, maar Abe heeft in reactie op de toespraak gezegd dat er „robuust” gesproken moet worden over de kwestie. De keizer heeft met zijn toespraak dus bereikt dat de politiek in ieder geval aandacht gaat besteden aan zijn wens.

Het aftreden van een keizer zou een ongekende stap zijn in Japan. De laatste keer dat een Japanse keizer aftrad was 200 jaar geleden.

Dwangbuis

Het is niet de eerste keer dat keizer Akihito breekt met traditie. Zo is hij getrouwd met een burgermeisje en heeft hij gezegd dat hij gecremeerd wil worden na zijn dood, in plaats van begraven. En juist tradities zijn leidend in de Japanse hofcultuur. De keizerlijke familie heeft in vergelijking met Europese royals nauwelijks bewegingsvrijheid. Het strenge hofprotocol van Akihito’s vader Hirohito is ondanks een aantal aanpassingen nog altijd intact. Zo is er voor een buitenlandse vakantie toestemming nodig van de hofhouding en de regering en wordt de agenda van Akihito van minuut tot minuut ingevuld.

Dat het Japanse hof wordt gedomineerd door strenge regels en rituelen heeft zijn weerslag op onder anderen keizerin Michiko, de echtgenote van keizer Akihito. Als burgermeisje wordt ze tijdens haar verloving ingewijd in de geheimen van het Japanse keizerlijke hof. Door haar huwelijk met Akihito treedt ze toe tot de meest gesloten vorstelijke familie ter wereld.

Voor Michiko is de onverbiddelijke, allesbepalende keizerlijke hofhouding met bijbehorende etiquette een dwangbuis. Zo bekent ze later tegenover journalisten dat ze op haar trouwdag was „vervuld van angst en eenzaamheid.” De strenge regels van de gouden gevangenis bezorgen de kersverse kroonprinses zo veel stress dat ze een paar maanden met stemproblemen kampt door een ernstige zenuwinzinking.

Verkeerslicht

Samen met Akihito krijgt Michiko drie kinderen: zoon Naruhito (1960), zoon Akishino (1965) en dochter Sayako (1969). Michiko neemt een revolutionair besluit. Ze breekt met de traditie dat het hof van kamerheren keizerlijke kinderen opvoedt, en kiest er met Akihito bewust voor om zelf de opvoeding van hun kinderen op zich te nemen; de kroonprinses geeft zelfs borstvoeding. Een breuk met Akihito’s eigen verleden; hij werd op driejarige leeftijd weggehaald bij zijn ouders om een speciale vorming door de keizerlijke hofhouding te ondergaan.

Op 7 januari 1989 overlijdt Michiko’s schoonvader Hirohito en worden Akihito en Michiko het nieuwe keizerlijke paar. De nieuwe keizer wendt zijn invloed aan om enkele veranderingen door te voeren aan het conservatieve hof. Hij is de eerste keizer die stopt voor een verkeerslicht en stuurt de keizerlijke ontlastingonderzoeker met pensioen. In de kern van de zaak verandert er echter weinig; het Japanse hof blijft gesloten en star. De keizerlijke familie is voor de meeste Japanners ver boven het volk verheven.

Het is de vraag wat kroonprins Naruhito zal doen als hij zijn vader opvolgt. Als keizer zal hij vermoedelijk een nieuwe poging wagen om het hof te moderniseren, al was het maar om zijn vrouw Masako, die eveneens depressief raakte van de strenge regels, en hun veertienjarige dochter Aiko meer bewegingsruimte te geven.

>>rd.nl/konhuis