Intussen zijn er alom speculaties over wat nu de oorzaak van de enorme explosie is geweest. Was het een botsing tussen twee met brandbare stoffen geladen treinen? Of opgeslagen dynamiet dat via de bovenleiding tot ontploffing is gebracht? En als dat de oorzaak is geweest -zoals de autoriteiten in de hoofdstad Pyongyang vrijdag beweerden- was dat dan echt een ongeluk, of toch misschien een aanslag? Dat laatste zou waarschijnlijk kunnen zijn, omdat dictator Kim Yong Il in zijn super-de-luxe Russische trein (ooit door Stalin aan zijn vader Kim Il Sung geschonken) net was gepasseerd, na een bezoek aan Peking.

Eigenlijk zou de oorzaak van de ramp van alles kunnen zijn - een bliksemstraal, een komeet, een ongelukkig gericht brandglas van een schooljongen, noem maar op. Want niet de waarheid, maar de leugen is het die in Noord-Korea regeert. Wie het Noord-Koreaanse regime gelooft op wat het voor de microfoon meedeelt -zoals vrijdag hordes journalisten deden, toen ze de uitleg over het geëxplodeerde dynamiet hoorden- beseft niet met welk soort regime we hier te maken hebben.

De Koreaanse schrijver en filosoof Shin Il-Chul heeft in zijn boek met de veelzeggende titel ”Kim Jong Il and Cinema Politica” die leugen als leidraad voor Kims regime uit de doeken gedaan. Zijn bewind, zo stelt Shin, is volledig gebaseerd op suggestie, op doen alsof - alles is in scène gezet: bioscooppolitiek. Wie op Kims beloften serieus beleid wil voeren (zoals de Zuid-Koreanen doen met hun ontspanningspolitiek), komt gegarandeerd bedrogen uit.

Shin geeft daarvan tal van voorbeelden; zoals de reactie van Kim Yong Il na zijn topontmoeting met de toenmalige Zuid-Koreaanse president Kim Dae Jung, enkele jaren terug. Hoge verwachtingen waren er in Zuid-Korea na de top: een nieuw tijdperk van vreedzame toenadering zou aanbreken. En wat doet Kim Jong Il? Hij lanceert 180 nieuwe slagzinnen (bij zijn aantreden had hij er al 223 opgesteld en uitgedragen) waarmee hij „zijn zege” over de Zuid-Koreanen verwoordde. Zo was er in Zuid-Korea „een explosieve situatie” ontstaan, omdat alle Zuid-Koreaanse media elkaar bevochten om unieke afbeeldingen van Kim Jong Il te pakken te krijgen en af te drukken. Verder zou uit opiniepeilingen zijn gebleken dat Kim in Zuid-Korea werd gezien als de meest geloofwaardige president die de twee herenigde Korea’s moest gaan leiden.

Leugens dus, enkel bedoeld om het regime in het zadel te houden en de bevolking onder de duim. En dat laatste lijkt aardig te lukken. Daarom is het ook onwaarschijnlijk dat er donderdag sprake was van een aanslag. Niet omdat Kim Yong Il nu zo geliefd is, integendeel, maar omdat de greep van zijn regime op de bevolking zo groot is. Plannen voor een aanslag zouden al in de kiem gesmoord worden. Iedereen controleert in Noord-Korea immers iedereen, en dan is er voor een potentiële vrijheidsstrijder geen doorkomen aan.

Dat de bevolking ook onwetend wordt gehouden over hoe er in het buitenland geleefd en gedacht wordt, merk je als je als toerist in een stad als Pyongyang bent. Cees van Galen was dat meerdere malen. Hij is dan ook directeur van VNC-Travel in Utrecht, het enige reisbureau in Nederland dat reizen naar Noord-Korea organiseert. Hij passeerde per trein ook meerdere keren de stad waar nu die ramp plaatsvond, Ryongchon.

„De Chinezen zijn in naam nog socialistisch, maar in werkelijkheid zijn die zo kapitalistisch als wat. Dat merk je pas als je hun land achter je laat en bij Dandung Noord-Korea binnengaat. Ineens zie je niemand meer op straat. En dat kleurloze van de omgeving, wat een verschillen!”

Het binnenrijden van Noord-Korea bij die Chinese grensplaats Dandung typeert Van Galen als de terugkeer naar de tijd van Charles Dickens. „Je merkt meteen dat je in een totaal ander land bent, in een andere tijd verzeild bent geraakt. In veel opzichten is Noord-Korea een anachronisme, een openluchtmuseum van het stalinisme, noem ik het altijd maar”.

En dat is ook aan de spoorwegen te merken, herinnert Van Galen zich. De manier waarop alles onderhouden wordt, en sowieso de gebruikte technologie, lijkt op die van ons in de jaren ’20 en ’30. Er gebeurt op en langs het spoor (bedienen van wissels en seinen) nog heel veel met de hand. Je kunt ook duidelijk zien dat er de laatste jaren heel weinig in geïnvesteerd is.

Noord-Koreanen, zegt Van Galen, worden niet geacht met buitenlanders te praten of anderszins contact met hen te hebben. Maar als het even kan, proberen ze het toch, bemerkte hij. „Als je in Pyongyang een foto wilt maken, dan hebben mensen de neiging om weg te kijken. Ze vinden het niet prettig. Maar ik liep een keer op straat toen er een overvolle stadsbus stopte. Ik zwaaide naar de mensen achter het glas, en zowaar, ze zwaaiden en lachten opeens allemaal uitbundig terug.”

Ondanks al die restricties reizen er toch ieder jaar tussen de zestig en negentig Nederlanders via VNC-Travel naar Noord-Korea. Onder hen bevindt zich steevast een christelijke groep, zegt Van Galen. „En op zondag gaat die netjes in Pyongyang naar de kerk” (een door de staat ingerichte nepkerk, welteverstaan, want echt christen-zijn is in dit land letterlijk een doodzonde, AJ). „We hebben ook afspraken met het toeristenbureau daar: dat zij niet hoeven te buigen voor het grote beeld van Kim Il Sung in de hoofdstad. Iedere toerist wordt geacht uit respect een buiging voor dat beeld te maken, maar door deze groep wordt dat als godslastering beschouwd. Welnu, dat hoeft dan ook niet.”