Mensen snakken soms naar contact, maar houden ook de boot af, omdat ze met zichzelf in de knoop zitten, licht de hervormde predikant toe. „De nood van eenzamen valt daardoor niet altijd makkelijk te lenigen.”

De stadsgemeente telt meer dan honderd 70-plussers, maar is niet vergrijsd. „De gemiddelde leeftijd van de leden was in 2015 37 jaar.” Ouderen en eenzamen vormen in de bijna duizend leden tellende Bethlehemkerk geen vergeten groep. Ze krijgen jaarlijks bezoek van een van de drie ouderenouderlingen. Zogeheten bezoekmedewerkers stappen desgewenst elke drie maanden over de drempel. En met enige regelmaat belt een diaken met de vraag of iemand behoefte heeft aan het contact met een bezoekmedewerker.

Ds. Vogelaar: „Jaarlijks komen we met iedereen die bij het ouderenwerk betrokken is bij elkaar om na te gaan of we iedereen die extra aandacht nodig heeft in beeld hebben. Daarnaast doen we aan toerusting en nodigen bijvoorbeeld een geestelijk verzorger en een directeur van een verpleeghuis of mantelzorgers uit om ons bij te praten.”

Uitgepraat
De predikant benadrukt dat niet alles van één kant kan komen. „Het is goed als mensen nagaan wat ze zelf kunnen doen om hun eenzaamheid te doorbreken. In onze gemeente wordt veel georganiseerd: een Bijbelkring, seniorenmiddagen, een maandelijkse maaltijd en een inloopochtend. Wanneer iemand aangeeft dat al die activiteiten niets voor hem zijn, ben je op een gegeven moment uitgepraat. Al blijven we hem natuurlijk wel bezoeken.”

Een 90-plusser die in een rolstoel zit, in een zorgcentrum woont en geen kinderen heeft, kan dergelijke activiteiten niet bijwonen (zie ook ”Koppel een jong gezin uit de kerk aan een kwetsbare oudere”). Wat kan de kerk voor zo’n gemeentelid betekenen? „We proberen ouderen aan elkaar te koppelen om zo de onderlinge betrokkenheid te bevorderen. En hopelijk ontstaan er spontaan contacten tussen hen en jongere gemeenteleden. Ik zie daar mooie voorbeelden van.”



De Haagse predikant zegt beducht te zijn voor overorganisatie. „Alles wat je op poten zet, moet je in de lucht houden, en dat kost de nodige energie.”



Schuilen

„Uit onderzoek blijkt dat eenzaamheid onder kerkmensen evenveel voorkomt als onder niet-christenen”, zegt John Hoving. Hij kijkt hier als directeur van de christelijke welzijnsorganisatie Het Venster in Nunspeet niet van op. Zijn mensen werken veel onder leden van de plaatselijke kerken. „Het stemt mij verdrietig dat er in kerken niet meer naar elkaar wordt omgekeken. Ik steek als eerste mijn hand in eigen boezem. Er zijn momenten dat ik het zo druk met mijzelf en mijn (vrijwilligers)werk heb, dat ik mijn naaste onvoldoende in het oog houd.”



Voor omstanders kan het lastig zijn om te achterhalen of een gemeentelid eenzaam is. Iemand die veel alleen is, kampt niet per definitie met eenzaamheid, terwijl dit bij een ander die volop deelneemt aan het maatschappelijke leven wel het geval kan zijn. Hoving adviseert ogen en oren goed de kost te geven. „Als iedereen zijn buurman of -vrouw in de kerk aandacht geeft, en zijn ogen en oren goed openhoudt in zijn wijk, zou er al minder eenzaamheid voorkomen. En op het kerkplein zie je snel genoeg wie er altijd aan de rand staat of zo snel mogelijk vertrekt.”



Het Venster kwam in 1979 voort uit een aantal kerken in de gemeente Nunspeet, waartoe ook Elspeet, Hulshorst en Vierhouten behoren. „Als we op eenzaamheid stuiten, proberen we het sociale netwerk van de betrokkene te versterken. Een eenzame krijgt wekelijks bezoek of onderneemt iets met iemand uit dit netwerk.”



Een eenzame bezoeken, is niet alleen een kwestie van geven, maar ook van ontvangen. „Ik hoor van mensen dat het contact met eenzamen hen verrijkt. Het gebeurt ook dat iemand vrijwilligerswerk gaat doen en zo zélf zijn eenzaamheid bestrijdt.”



Succesverhalen

Harm Rebel is teamleider en hulpverlener bij Stichting Schuilplaats in Veenendaal, een landelijke, interkerkelijke hulpverlenings­organisatie. Hij noemt eenzaamheid een belevingsfactor. „Mensen kloppen niet bij een van onze locaties aan met eenzaamheid als hulpvraag. Ze geven bijvoorbeeld aan somber te zijn, angstklachten te hebben of te worstelen met pornoverslaving. Eenzaamheid kan een onderliggende factor zijn.”



„Eenzaamheid is een gevolg van de gebrokenheid in deze wereld”, zegt de hulpverlener. „In hulpverleningsgesprekken gaan we na welke factoren eenzaamheid bevorderen. Als mensen in hun omgeving en van gemeenteleden alleen succesverhalen horen terwijl ze zelf met een probleem worstelen, kan dit een gevoel van eenzaamheid geven. We gaan na welke mogelijkheid iemands omgeving biedt om de eenzaamheid te verminderen. Is er bij de eenzame zelf sprake van bijvoorbeeld bindingsangst, onzekerheid of moeite met het aangaan van sociale contacten, dan werken we daar ook aan.”

Rebel: „De kerk biedt ogenschijnlijk een sociaal vangnet, zodat eenzaamheid er geen schijn van kans krijgt. Het tegendeel blijkt waar. Misschien vallen mensen juist in een grote gemeenschap sneller buiten de boot.”



Moet de kerk het omzien naar elkaar organiseren of hopen op de spontane inzet van gemeenteleden? „Bewogenheid met de medemens valt moeilijk te organiseren. Gemeenteleden moeten zelf uit hun comfortzone stappen als ze tijdens het koffiedrinken na de dienst iemand alleen aan een tafeltje zien zitten of iemand ontdekken die onbekend is binnen de gemeente. De Heere Jezus heeft ons met Zijn aandacht voor de zwakken in de samenleving het grote voorbeeld gegeven.”



----



„Koppel een jong gezin aan een kwetsbare oudere”

Omstanders denken vaak dat mensen die in een zorgcentrum wonen voldoende contacten hebben. „Ook ik was die overtuiging toegedaan”, bekent Irma Donkersloot (47), directeur van Martha Zorg, een in Utrecht gevestigd bureau voor mantelzorg­ondersteuning. „Ik ontdekte dat ook die ouderen eenzaam kunnen zijn. Dit komt mede omdat de zorg is verschraald. Het personeel kan alleen nog langskomen voor de noodzakelijke zorg. Het ontstaan van eenzaamheid valt hun niet aan te rekenen.”



Donkersloot werkte jarenlang in de wijkverpleging en in een verpleeghuis. Het idee voor betaalde mantelzorgondersteuning ontstond tijdens vrijwilligerswerk. „Ik merkte hoe overbelast mantelzorgers soms zijn, waardoor situaties uit de hand kunnen lopen.” Voor 19,50 euro exclusief btw bieden Donkersloot en haar medewerkers sinds vorig jaar ondersteuning in de thuissituatie of in een zorgcentrum. De cliënten zijn voornamelijk 80-plussers, maar inmiddels ook mensen van rond de vijftig met niet-aangeboren hersenletsel. „Onze inzet kan de druk van de ketel halen, waardoor mantelzorgers het beter volhouden en mensen langer thuis blijven wonen.”



Donkersloot spreekt zelfs van schrijnende eenzaamheid, die ze ook onder christenen tegenkomt. „Mensen voelen zich dan diep vanbinnen kwetsbaar en verlaten. Als ik wat langer met hen praat, hoor ik hen zeggen: „Ik tel niet meer mee”, en „Wat ben ik nog waard?” Met name onder senioren die niet meer in staat zijn om de kerkdiensten te bezoeken.”



Wat kunnen mensen zelf doen om hun eenzaamheid te verminderen? „Bijvoorbeeld vragen of iemand hen beneden brengt, zodat ze met andere bewoners koffie kunnen drinken. Dit lijkt een kleinigheid, maar vormt voor sommigen al een drempel. Laat staan dat ze organiseren dat er een vrijwilliger met hen gaat wandelen. Niet iedereen is even mondig en durft aandacht voor zichzelf te vragen.”



De mantelzorgondersteuner weet dat kerken het nodige doen om naar eenzame leden om te zien. „De predikant bezoekt iemand één keer per jaar en elke twee maanden komt een van de vrijwilligers langs. Als een gemeentelid naar een zorgcentrum verhuist, bestaat het gevaar dat hij uit beeld raakt en dat kerkmensen denken dat zij niet meer nodig zijn. Dit beeld klopt niet altijd. Zeker niet als iemand geen kinderen heeft of een hoge leeftijd bereikte en veel mensen uit zijn sociale netwerk zijn overleden. Als een bewoner daarnaast minder mobiel is, kan het gebeuren dat hij dagenlang alleen op zijn kamer zit.”



In de optiek van Donkersloot is de geschetste bezoekregeling vanuit de kerk niet toereikend. Ze pleit voor mentorschap. „Koppel een jong gezin aan een kwetsbare oudere. Daarbij ontstaat meer betrokkenheid en wederzijdse waardering, dan dat een bezoekdame tweemaandelijks langskomt. Schakel daarbij niet alleen actieve gemeenteleden in.” Donkersloot geeft toe dat dit niet altijd makkelijk zal zijn. „Ga toch de uitdaging aan. Elk mens knapt er enorm van op om even buiten te zijn.”



----



Week tegen Eenzaamheid

Vandaag gaat de jaarlijkse Week tegen Eenzaamheid van start. Volgens de organisator, Coalitie Erbij, voelen meer dan 1 miljoen Nederlanders zich sterk eenzaam. Ze misssen verbondenheid met anderen. In de Week tegen Eenzaamheid vraagt Coalitie Erbij extra aandacht voor dit probleem: „Eenzaamheid aanpakken begint met het leggen van contact.” Door het hele land worden er activiteiten georganiseerd waarbij mensen sociale contacten kunnen opdoen en bestaande contacten kunnen versterken.

----

Lees ook:

Eenzame oudere staat in de schijnwerpers (RD, 24 december 2015)

Eenzaamheid doet pijn (RD, 27 september 2014)