„Kan een Kusiet zijn huid veranderen…? Zouden jullie, vergroeid met het kwaad, dan iets goeds kunnen doen?” (Jeremia 13:23) Aan de hand van dit Bijbelwoord besprak Madipoane Masenya van de Universiteit van Zuid-Afrika (Pretoria) deze week de nog steeds sterk westers georiënteerde Bijbelwetenschap. De titel van haar bijdrage: Beating the Drums of African Biblical Hermeneutics.

De verwijzing naar de huid van de Kusiet (Ethiopiër) is in de context van de apartheid vaak negatief opgevat alsof de zwarte mensen alleen maar in hun gemarginaliseerde positie zouden kunnen berusten. Maar is dat wat dit beeld in deze tekst wil zeggen? De Kusieten vormden eens een machtig koninkrijk en Kusieten als Ebed-Melech in Jeremia 38 spelen een positieve en gewaardeerde rol. Vandaar dat Masenya vurig betoogde dat de Kusiet (lees: de zwarte Afrikaan) trots mag zijn op zijn huid en zich niet hoeft neer te leggen bij zijn gemarginaliseerde positie.

Dat geldt ook op het terrein van de Bijbelwetenschap. De vragen die leven in de Afrikaanse context zijn namelijk niet de analytische en rationeel-kritische vragen waar westerse Bijbelwetenschappers zich mee bezighouden. Waarom zou de Europa-centrische wetenschap als normatief moeten worden beschouwd? De Afrikaanse hermeneutiek is meer op het leven zelf en op basale levensvragen gericht. Met name de erkenning van de integriteit van alle raciale groepen is volgens Masenya blijvend urgent voor de agenda van de kerk.

De discussie gaat vervolgens over de vraag of de in het Westen ontwikkelde wetenschappelijke methoden niet ook voor de Afrikaanse theologie van belang zijn. Masenya beaamt dit wel, maar hamert er terecht op dat de wetenschappelijke theologie niet in steriele theoretische vragen moet blijven hangen. Of zoals een andere Afrikaanse collega het in de wandelgangen tegen mij zei: te veel lezingen op deze conferentie blijven nog steken in hersengymnastiek. Dat heeft er niet alleen mee te maken dat de grote levens- en identiteitsvragen soms teveel buiten beeld blijven, maar ook dat de Bijbel door het merendeel van de westerse wetenschappers niet meer gelezen wordt als Woord van God voor mensen vandaag.

De lezing van Masenya geeft aan dat de Afrikaanse context waarin de IOSOT-conferentie wordt georganiseerd ook echt zichtbaar wordt in een aantal bijdragen. Het is te hopen dat als de IOSOT-conferentie over drie jaar weer, zoals gebruikelijk tot nu toe, in een Europees land wordt georganiseerd, de Afrikaanse inbreng niet gelijk weer buiten beeld raakt. Per slot van rekening is Europa op dit moment niet meer het continent waar het christendom nog het meest levend is.Ook de theologie moet zich daarom meer rekenschap geven van niet-westerse inbreng .

Jaap Dekker is bijzonder hoogleraar op de Henk de Jong-leerstoel ”Bijbelonderzoek en identiteit in Ned. Geref. perspectief” aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn.