Het onmiddellijke gevolg is een stijging van de voedselprijzen. Maar minder zichtbaar voltrekt zich een groeiende sociale crisis omdat boeren hun land­arbeiders afdanken. Eveneens minder zichtbaar zijn de gevolgen in dorpen in het noorden van het land, waar landbouwbedrijven failliet gaan en werkloosheid en sociale instabiliteit toenemen.

Kortom, de nieuwe klasse van zwarte landbouwers wordt zwaar getroffen door de droogte. Volgens hen hebben de recordtemperaturen en droogte van de afgelopen jaren geleid tot een piek in het aantal faillissementen en moesten velen de grond die ze na de herverdeling konden bemachtigen, opnieuw verlaten.

Sommigen hebben met leningen hun dure landbouwbenodigd­heden kunnen bekostigen, maar dat geldt lang niet voor iedereen. Zelfs grootschalige boeren­bedrijven kunnen niet langer hun schulden aflossen.

Geen toekomst

„Het is vreselijk”, reageert Thomas Pitso Sekhoto, strateeg voor business development bij de Afrikaanse Boerenvereniging, en zelf agrariër. „En het zal erger worden met de winter. Er is helemaal geen eten, we hebben vorig seizoen zelfs niets meer geplant. Dit betekent een serieuze tegenslag voor zwarte boeren in Zuid-Afrika. Zoals de zaken er nu voor staan, is er geen toekomst voor hen.”

Divan van der Westhuizen, 
analist bij het Bureau for Food and Agricultural Policy, zegt dat deze boeren al worstelden met stijgende kosten en dalende productie. „De devaluatie van de Zuid-Afrikaanse munt doet de prijs van meststoffen en brandstof jaar na jaar met respectievelijk 11 en 10 procent stijgen.”

„Met de droogte die het noordwesten van het land sinds zo’n vijf jaar teistert, valt de productie terug, terwijl de prijzen hoog blijven. Zelfs als er nu regen valt, zal dat vanuit het oogpunt van cashflow niet volstaan om het tekort op te vangen”, aldus Van der Westhuizen.

Bijstand

Deskundigen menen dat de steun voor de getroffen sector beperkt is. De grootste landbouworganisatie van Zuid-Afrika, Agri SA, liet weten dat haar kantoor overspoeld werd met vragen over droogtebijstand. Meer dan 3000 beginnende boeren en bijna 13.000 gevestigde agrariërs hebben deze steun gekregen.

„Steeds meer productieve en succesvolle boeren worstelen om de eindjes aan elkaar te knopen”, aldus Omri van Zyl, CEO van Agri SA. „We vragen de regering om hulp omdat deze boeren een cruciale rol hebben gespeeld om voedsel op grote schaal te produceren. Vooral landbouwers in delen van Noord-Kaap, Vrijstaat en Noordwest, Oost-Kaap en West-Kaap maken momenteel een zware crisis door en zijn wanhopig op zoek naar financiële hulp.”

De regering heeft begin dit jaar miljoenen gepompt in een hulpprogramma om de gevolgen van de droogte op te vangen. Maar in februari droogde de steun op. Nu bevindt Thomas Pitso Sekhoto van de Afrikaanse Boerenvereniging zich met zijn boerderij in een neerwaartse spiraal.

„Er is niets. Als je jezelf niet kunt helpen, kun je dat ook je buurman niet. De enige inkomsten die ik had, kwamen uit de verkoop van mijn veestapel. De banken hielden het voor gezien. De blanke boeren met grootschalige bedrijven hebben nog geprobeerd om ons te helpen, maar ook zij moesten personeel afdanken.”

Tankwagens

Uit dorpen in de provincie Noordwest en delen van Vrijstaat komen berichten dat tot een vijfde van de kleine bedrijven de deuren heeft gesloten in het eerste kwartaal van dit jaar.

Terwijl boeren en bedrijven het moeilijk hebben, begint ook de stedelijke bevolking van Zuid-Afrika de gevolgen van de droogte te voelen. Sommige steden, zoals Vryheid in de provincie Kwa­Zoeloe-Natal, gebruiken tankwagens voor de aanvoer van water omdat hun stuwmeren zijn opgedroogd.

De voedselprijzen rijzen de pan uit, zegt Corne Louw als econoom van Grain SA. „Normaal produceren we een overschot aan mais voor de export, maar door de droogte moesten we vorig jaar 3,7 miljoen ton invoeren. Het seizoen 2015-2016 is volgens de metingen het droogste sinds 1994.”

Eind juli vielen er zware regens in grote delen van Zuid-Afrika, maar de neerslag kwam te laat om duizenden kleine boeren te redden. Op termijn zou er misschien wat beterschap op komst zijn. Meteorologen van Weather SA menen dat het regenseizoen van dit jaar, dat in december begint, natter wordt dan gemiddeld.