„Seculiere meerderheid zet tolerantie op het spel”
De wereldwijde onrust door geradicaliseerden heeft ook zijn weerslag op de Nederlandse maatschappij. Een sterker wij-gevoel is nodig om te voorkomen dat ook hier de boel ontspoort, vinden VVD en PvdA. Vandaag de reactie van dr. Bart Wallet, historicus aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Wat is het wij-gevoel in Nederland?
„Het Nederlandse wij-gevoel lijkt op het eerste gezicht maar heel dun: het Oranjegevoel rond Koningsdag en sportevenementen. Dat is kwetsbaar en zo verdwenen. Toch zit daar iets veel diepers onder. Nederlanders delen met elkaar tal van –vaak onuitgesproken– codes. Een directe manier van omgaan met elkaar, een grote nadruk op gelijke rechten en gelijke behandeling en de gewoonte om altijd te zoeken naar consensus. Vaak zie je dat ”wij-gevoel” het sterkst als je een tijdje in het buitenland bent.
Zodra je de Nederlandse identiteit echter wilt gaan omschrijven, ontglipt die je. Er zijn nogal wat –soms tegenstrijdige– beelden: het calvinistische Nederland, het land van dominee en koopman, het klassieke land van vrijheid en tolerantie, het land van multiculturaliteit, een progressief gidsland. Een ‘essentie’ is niet aan te wijzen. Wel zijn er breed gedeelde en historisch gegroeide waarden, zoals het hechten aan tolerantie en het accepteren van diversiteit, een manier van omgaan gestempeld door overleg in plaats van door conflict, en een sterk gevoel voor rechtvaardigheid.”
Hoe belangrijk is het wij-gevoel?
„Een natie is meer dan louter een juridisch concept: mensen die toevallig hetzelfde paspoort delen. ”Wij” houdt ook een besef in van een gedeeld verleden, heden en toekomst. Het bindt mensen samen en kan, als het niet exclusief wordt ingevuld, een positief gevoel van eigenwaarde geven. Verworteling in een gedeeld verleden schept verantwoordelijkheid: om positieve waarden vast te houden en te leren van onze zwarte bladzijden. Een ”wij-gevoel” moet geen ronkend zelfgenoegen zijn. Een wij-gevoel is pas volgroeid als het sterk genoeg is om gezamenlijk schuld te kunnen belijden over dingen die in verleden en heden misgaan.”
Wat ziet u als de grootste bedreiging van de solidariteit?
„Als het ”wij” tegenover anderen geplaatst wordt en exclusief gemaakt. Bijzonder aan Nederland is dat een gedeelde nationale identiteit altijd samen is gegaan met het accepteren van diversiteit. Wie die waarde van tolerantie en diversiteit op het spel zet, speelt een gevaarlijk spel. Dat kan door het opleggen van een seculiere meerderheidsmoraal, die religieuze minderheden uitsluit, maar het kan ook door extreme religieuze groepen –zoals salafisten– die niet met een diverse samenleving om kunnen gaan. We moeten de kunst verstaan om in ons ”wij” steeds ruimte te scheppen voor verschil van mening en fundamenteel debat. Dat kunnen we alleen doen door elkaar te ontmoeten en met elkaar te spreken. Het baart me zorgen als ik zie hoezeer de seculiere witte elite, de protestantse middenklasse en islamitische arbeiders elkaar niet eens kennen.”
Hoe probeert u zelf bij te dragen aan het wij-gevoel?
„Door in mijn gemengde Amsterdamse wijk de centrale Nederlandse waarden voor te leven en als christen bewust mee te doen in het publieke domein. We zijn alleen maar ”wij” als iedereen voluit meedoet zonder zijn eigen identiteit thuis te hoeven laten.
Maar natuurlijk ben ik vooral ook historicus die mensen steeds weer wil verbinden met het verhaal van het verleden. Wie Nederland wil begrijpen, moet terug willen kijken. Dat werkt inspirerend, maar maakt je vaak ook heel nuchter. Vanuit een langetermijnperspectief zijn dingen waar we ons nu heel druk over maken, soms niet meer dan een storm in een glas water. Zo is nationale identiteit iets wat veeleer op de markten, de scholen en de werkvloer wordt gevormd dan in de Tweede Kamer, de rechtbank of de media.”
serie Samen leven
Dit is deel 4 in een serie over het pleidooi voor een sterk ”wij” in Nederland. Morgen deel 5.
