Het resultaat van zestig jaar ruimtevaart is dat er 29.000 voorwerpen groter dan 10 centimeter in een lage baan om de aarde cirkelen: werkende satellieten, maar veel vaker nog nutteloze voorwerpen: defecte kunstmanen, opgebrande rakettrappen en afgestoten beschermkappen.

Hoe meer puin er rondvliegt, hoe groter de kans op botsingen. Door de hoge snelheid waarmee voor­werpen door de ruimte zweven, kan een botsing tussen een losgeraakte schroef en een satelliet ervoor zorgen dat de kunstmaan uiteenspat. Dat is niet alleen vervelend voor de eigenaar van de satelliet. Er ontstaan honderden brokstukken – evenzoveel nieuwe projectielen. Wanneer er meer botsingen plaatshebben, kan er een kettingreactie ontstaan en de baan waarin het internationaal ruimtestation en veel aardobservatiesatellieten zich bevinden, onbruikbaar worden.

Risicozone

Een botsing tussen twee kunstmanen begin 2009 bevestigde dat die vrees gegrond is. Een defecte Russische militaire kunstmaan kruiste toen het pad van de werkende Amerikaanse communicatiesatelliet 
Iridium-33. Ze troffen elkaar met een snelheid van 11,7 kilometer per seconde, ruim 42.000 kilometer per uur. De twee satellieten spatten uiteen in ongeveer 700 brokstukken, die nog duizenden jaren rond de aarde zullen zweven.

Het gebied tussen 900 en 1500 kilometer hoogte is inmiddels een risicozone doordat het relatief lang duurt voordat voorwerpen uit deze baan naar de aarde terugvallen en doordat hij relatief veel afval bevat.

In de loop der jaren zijn er heel verschillende technieken geopperd om puin te ruimen in de ruimte. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA liet afgelopen maand weten in 2023 voor het eerst een kunstmaan de ruimte in te sturen om een dode satelliet te verwijderen die ongecontroleerd om de aarde tuimelt.

Ter voorbereiding op deze opruimmissie zal volgend jaar een satelliet worden gelanceerd die verschillende technieken in de praktijk zal testen – op bescheiden schaal.

Robotarm

Al die methoden werken volgens het principe dat een satelliet het te verwijderen voorwerp traceert, beetpakt en richting aarde haalt. De satelliet en het ruimtepuin verbranden vervolgens beide in de dampkring.

Voor de missie in 2023 overweegt ESA twee manieren om het ruimtepuin te pakken te krijgen: vast­grijpen met een robotarm. Of op korte afstand een net afvuren dat zich eromheen vouwt, waarna de ‘opruimsatelliet’ het pakketje op sleeptouw kan nemen richting de aarde.

De proefmissie volgend jaar kan wellicht de vraag beantwoorden welke aanpak het beste werkt.