Smeuïge details uit het leven van Churchill (1874-1965) buitelen over elkaar heen in het gesprek met drie vrijwilligers die de expositie in het Goudse museum hebben opgezet. Alleen al zijn buiten­sporig drankgebruik geeft stof tot verhalen tijdens een rondleiding. Han Tammer (60): „Gezien zijn levensstijl is het bijzonder dat hij 90 jaar oud is geworden. Maar met alleen dit beeld zouden we Churchill echt tekortdoen.”

Churchill had een wispelturig karakter. Als jongen was hij soms al onnavolgbaar. „Hij maakte de gekste ongelukken”, zegt Kees Kerkhoven (54). Zoals die keer dat hij, als jongeman, tevergeefs probeerde om van een klif in een boom te springen. Tijdens de val die volgde, liep hij zijn derde hersen­schudding op. „Evenals een gescheurde nier en een ernstige rugblessure.” Verder viel hij tijdens zijn legering in Vlaanderen, tijdens de Eerste Wereldoorlog, onder meer op door zijn uitstapjes in het niemandsland tussen de legers, stelt Kerkhoven. „Hij heeft veel geluk gehad dat hij toen nooit door geweervuur is geraakt.”

Stotteren

Als kind van rijke ouders had Churchill geen gemakkelijke jeugd. Samen met zijn enige broer groeide hij op onder de hoede van een kinderjuffrouw. Met zijn vader had Winston een slechte relatie. Kerkhoven: „Die vertelde hem voortdurend dat zijn broer heel wat meer in zijn mars had. Winstons schoolprestaties gaven zijn vader inderdaad weinig reden tot trots. Maar zijn geringe motivatie kan ook een tegenreactie op pa’s voortdurende negatieve kritiek zijn geweest, overweegt Kerkhoven. „In die jaren had hij totaal geen zin in studeren; dat is pas later veranderd. Hij moest driemaal toelatingsexamen doen en bijlessen volgen voordat hij werd toegelaten tot de militaire academie Sandhurst.” De verstandhouding met zijn moeder was beter: als jongen schreef hij haar veel brieven waarin hij vertelde haar te missen.”

Als jong officier zocht Churchill het avontuur in Cuba (1895), in India (1896), Sudan (1898) en Zuid-Afrika (1899). In laatst­genoemd land ontpopte hij zich als succes­vol oorlogsverslaggever van de Boerenoorlog. Het maakte hem populair in zijn geboorteland. Huub Janssen (66): „Door zijn werk als journalist wist hij later hoe hij een speech moest opbouwen. Maar behalve het schrijven ervan wist hij zijn boodschap ook op een bevlogen manier over te brengen.” Als kind was dat wel anders, weet Kerkhoven. „Toen sliste en stotterde hij nog.”

Bloedbad

Churchills functioneren tijdens de jaren 1940-1945 is overbekend. Maar zijn politieke carrière duurde toen al bijna een halve eeuw. Een dramatische misstap beging hij als minister van Marine tijdens de Eerste Wereldoorlog, memoreert Kerkhoven. Een gezamenlijke Britse en Franse aanval op de Ottomanen (de huidige Turken), liep op het schiereiland Gallipoli uit op een catastrofe. Ruim 130.000 soldaten –van wie twee derde Ottomaan– kwamen hierbij om het leven. De slag liep voor de geallieerden uit op een grote nederlaag. Kerkhoven: „Churchill had de situatie ernstig onderschat. Hij is vervolgens ontslagen als minister.” Zo belandde Churchill het jaar erop in Vlaanderen, als bataljonscommandant.

Omgekeerd verzette hij zich in 1944 als Britse premier fel tegen plannen voor de inval in Normandië. Dat blijkt uit het onlangs verschenen (Nederlandstalige) boek ”Roosevelt vs. Churchill”, dat ook op de tentoonstelling te zien is. Kerkhoven: „Churchill was bang dat de aanval op een mislukking uit zou lopen: dan zou het met Groot-Brittannië gebeurd zijn. Maar de Amerikaanse president Roosevelt heeft hem gedwongen: als Churchill bleef weigeren, dan zouden de VS hem niet langer van wapens voorzien.” Als deze feiten kloppen, betekenen ze een correctie op Churchills zelf geschreven memoires, waarvan het museum verschillende exemplaren toont.

Wilhelmina

Met koningin Wilhelmina kon de aristocraat het uitstekend vinden. Zij was een uitzondering wat Nederlanders betreft, weet Kerkhoven. „Aan de kranten­artikelen die hier hangen, zie je dat hij na de oorlog jubelend werd binnengehaald. Maar eigenlijk had Churchill een hekel aan ons.” De Britse leider noemde zijn buurvolkje „volkomen egoïstisch” omdat het neutraal hadden willen blijven, en had weinig respect voor feit dat ons land zich in 1940 zo slecht had kunnen verdedigen. „Ook de regering in ballingschap vond hij maar slap. De enige vent van het gezelschap was Wilhelmina, zou hij hebben gezegd.”

Zijn visie op een naoorlogs Europa ontvouwde Churchill al in 1942. Janssen: „Hij sprak van de Verenigde Staten van Europa.” Zijn dienstjaren in de Britse koloniën hadden hem doen inzien dat de tijden van het Britse imperium hun einde naderden, vermoedt Tammer. „Misschien zag hij in Europa een leidende rol voor zijn land weggelegd.” Toen de kiezers hem na de Tweede Wereldoorlog afserveerden als premier, kreeg hij tijd om zijn plannen verder te ontwikkelen, meldt Janssen. „In 1946 heeft hij toen een Europese beweging opgezet in Zwitserland. Daarover kun je lezen in een ander nieuw boek over hem: ”Vader van Europa”. Als hij geweten had dat zijn landgenoten zich in 2016 zouden terugtrekken uit de Europese Unie, had hij dat waarschijnlijk afschuwelijk gevonden.”

De dubbeltentoonstelling in het museum toont twee kanten van Churchill. Ten eerste die van Churchill als mens –samengesteld door het museum zelf– ten tweede die van de Brit als staatsman, met een expositie van de Churchillkenner en -bewonderaar Niels Bjerre. De meeste beelden kreeg deze Deen van het International War Museum in Londen in bruikleen. Hij heeft ook goede contacten met nazaten van de staatsman, wat hem de nodige informatie over Churchill als privépersoon opleverde. Bijvoorbeeld over de grote hobby van Churchill. Kerkhoven: „Op zijn landgoed Chartwell hield hij zich zo fanatiek met metselen bezig dat zijn kleinzoon niet beter wist of opa was metselaar.”

De tentoonstelling ”Churchill. Image of a Statesman” is tot en met 24 september te zien in het Verzetsmuseum Zuid-Holland in Gouda.

verzetsmuseum-zh.nl