De tentoonstelling, te bekijken tot 2 juli, zoomt in op zichtbare religieuze uitingen in een stadse omgeving. Daarop baseren mensen namelijk hun mening, zegt antropoloog dr. Daan Beekers van de Universiteit Utrecht. „Niet alleen op wat ze lezen of horen, maar ook op wat ze zien. Juist op straat komen mensen met religies in aanraking.”

De foto’s, video’s en teksten vormen het sluitstuk van het internationale onderzoek Iconic Religion. Beekers richtte zich hierin op de herbestemming van kerkgebouwen in Amsterdam. Volgens de onderzoeker is dit namelijk een van de opvallendste manieren waarop de aanwezigheid van religie veranderd is. Veel leegstaande kerken hebben de afgelopen jaren een nieuwe functie gekregen, bijvoorbeeld als wooncomplex, cultureel centrum of als migrantenkerk. The Urban Sacred gaat in op de vraag hoe de nieuwe bewoners deze gebouwen gebruiken en laat de emoties zien die hergebruik oproept.

De Zaaierkerk

Een van de Amsterdamse voorbeelden van hergebruik is de Fatihmoskee aan de Rozengracht, voorheen de rooms-katholieke De Zaaierkerk. Dr. Beekers: „In dit gebouw zie je een soort ontmoeting tussen het christendom en de islam. En ik merkte dat daarnaar verschillend werd gekeken. Moslims vonden de herbestemming een prima oplossing. Van de niet-islamitische Nederlanders noemden sommigen het eveneens mooi dat het gebouw bewaard kon blijven als een huis van God. Anderen namen er echter aanstoot aan.” Voor een deel van deze laatste groep stond de herbestemming symbool voor de teloorgang van christelijk Nederland en 
–tegelijk– de groei van de islam.

De onderzoeker ziet deze kerken als de spiegels van een veelkleurige samenleving. „Ik vind het te kort door de bocht om alleen van religieuze teloorgang te spreken. Wij laten eigenlijk zien dat religie in de stad nog heel sterk aanwezig is, op verschillende manieren. Ik doel niet alleen op nieuwe groepen, maar ook op de blijvende aanwezigheid van christelijke groepen zoals migrantenkerken. En ook in een stad als Amsterdam zitten allerlei kerken op zondag vol. Dat wordt vaak vergeten.”

Verzuiling

Maar zelfs als een kerkgebouw zijn religieuze functie verliest, stelt Beekers, blijven ook niet-kerkelijke mensen er waarde aan hechten. Hij heeft zelfs de indruk dat steeds meer mensen zich sterk maken voor het behoud van religieus erfgoed – misschien wel als reactie op alle discussies over de islam en over de Nederlandse identiteit.

Onderscheidt Amsterdam zich van Berlijn en Londen? Beekers: „Dat juist in Amsterdam zo veel kerken met sluiting worden bedreigd heeft te maken met de verzuiling, die in Nederland sterk tot uitdrukking is gekomen. Tot 1960 zijn er met een ongelooflijke snelheid veel kerken gebouwd. De afbraak symboliseert dus niet direct, zoals wel wordt gezegd, de oude christelijke geschiedenis van Nederland.”