Azerbeidzjan is land met twee gezichten
Twee mensenrechtenactivisten uit Azerbeidzjan arriveerden dinsdag in Nederland. Het land lijkt daarmee een gebaar van goede wil te willen maken. Maar vrijheid van godsdienst is er in het Kaukasische land nog allerminst.
Volgens de regering is Azerbeidzjan een land van interreligieuze harmonie en religieuze tolerantie. Naar buiten toe doet de overheid er veel aan om dat beeld overeind te houden. Tijdens het bezoek van de rooms-katholieke kerkleider Johannes Paulus II in 2002, gaf de regering een stuk land voor de bouw van een kerk cadeau. En dit najaar zet het land de deuren open voor paus Franciscus.
In de praktijk is er in Azerbeidzjan allerminst sprake van godsdienstvrijheid. De overheid treedt stevig op tegen religieuze minderheden. Volgens waarnemers hebben rechtszaken geen eerlijk verloop, zijn er juridische beperkingen voor religieuze minderheden, is er censuur op publicaties en ziet de geheime dienst toe op alle religieuze uitingen.
De Noorse nieuwsdienst Forum 18 stelde in 2015 in een driejaarlijks rapport over de vrijheid van godsdienst in Azerbeidzjan dat overheidsfunctionarissen soms eigen rechter spelen. Bij een inval tijdens een kerkdienst in Sumgait, in 2011, stelde een ambtenaar dat alleen hij bepaalde wat er wel en niet mag op religieus gebied. De overheid liet aan Forum 18 weten: „Zonder overheidsregistratie is het niet mogelijk om te bidden. We sluiten alle niet-geregistreerde gebedsplaatsen, inclusief moskeeën.”
In Azerbeidzjan is sinds 2011 de Wet op de vrijheid van religie van kracht. Die term is misleidend, stelt Forum 18: in feite is er sprake van een wet die de vrijheid van godsdienst beknot.
Een van de zaken die de wet verbiedt, is godsdienstonderwijs. Een vertegenwoordiger van een kerk die catechisatie geeft aan kinderen, kan tot twee jaar gevangenisstraf krijgen. In reactie op buitenlandse kritiek stelde de regering van Azerbeidzjan met de wet vooral radicale moslims de wind uit de zeilen te willen nemen.
De wet beperkt sowieso de bewegingsvrijheid van kleine religieuze groepen, zoals bijvoorbeeld baptisten die zich uit principe niet laten registreren. Als zij met minder dan 50 mensen zijn, en dat is in het land waar maar 2,7 procent van de 9 miljoen inwoners christen is, vaak het geval, zijn zij in overtreding.
Wie toch overheidserkenning aanvraagt, zinkt waarschijnlijk de moed in de schoenen. De overheid vraagt uitgebreide en persoonlijke informatie van de oprichters en kan de aanvraag al afwijzen als een klein detail onvermeld blijft.
De Noorse organisatie schat dat er vorig jaar zo’n 2000 religieuze groeperingen actief waren in Azerbeidzjan. In juli 2015 waren er 576 geregistreerd. Hiervan waren er 555 moslim, 12 christelijk en 9 van andere religies.
Voor de invoering van de godsdienstwet telde Azerbeidzjan tien geregistreerde baptistengemeenten, nu nog drie. De aanvragen voor registratie van de overige zeven gemeenten zijn afgewezen.
Activisten naar Nederland
In Azerbeidzjan kun je het maar beter niet oneens zijn met president Ilham Alijev, die sinds 2003 aan het roer staat van het land. De mensenrechtenactivisten Leyla en Arif Yunus waren dat wel en belandden in 2014 in de gevangenis. Vorig jaar kwamen ze vrij, dinsdag reisden ze met toestemming van de overheid naar Nederland, waar hun dochter woont.
Sinds vorig jaar heeft Azerbeidzjan geleidelijk steeds meer mensen vrijgelaten die volgens Leyla Yunus als gewetensgevangene betiteld moeten worden. Bij een telling begin 2015 bleken er zo’n tachtig personen onder deze definitie te vallen. Onder hen waren advocaten, journalisten, politici, veertien moslims en twee Jehova’s getuigen. Azerbeidzjan liet in maart nog tien gevangenen vrij, kort nadat het Europees Hof van de Rechten van de Mens had geoordeeld dat de detentie van een van hen in strijd was met internationaal recht. Het land houdt echter nog steeds acht gewetensgevangenen vast.
