Een eerste ontmoeting met een lid van de koninklijke familie levert elke journalist of fotograaf een zekere spanning op. Bij Mentzel was het niet anders, zo vertelde hij bij de opening van zijn nieuwe expositie, die sinds 1 april te zien is. „Ik reed destijds in mijn autootje naar Paleis Soestdijk. Ik was natuurlijk veel te vroeg. Daarom ben ik wat rondjes door de bossen gereden. Op het afgesproken tijdstip werd ik binnengelaten bij prins Bernhard. Hij zag mijn camera en zei: „Wat een mooie camera heeft u. Ik geloof dat ik een duurdere heb dan u.””

Vooral met koningin Beatrix en prins Claus wist Mentel een prettige relatie op te bouwen. De eerste keer dat hij met hen meereisde –Beatrix was nog prinses– was in 1977 naar China. „Er is toen een speciale band ontstaan, met name met prins Claus. Prins Claus ontroerde me. Hij was een man naar mijn hart.”

Bewondering heeft Mentzel voor het optreden van de koninklijke familie. „Ik kan me verbazen over het gemak waarmee zij zich –ondanks alle aandacht en alle mensen om hen heen– weten te bewegen. Het is een rol. Zeker! Maar er is ook veel oprechte interesse. Vooral bij iemand als prins Claus heb ik dat vaak gezien.”

Grenzen

In zijn werk als fotojournalist zocht Mentzel altijd de grenzen op, ook als dat onmogelijk leek. „Bijeenkomsten met leden van de koninklijke familie erbij zijn tot in de puntjes voorbereid. Vooral de Rijksvoorlichtingsdienst wil alles onder controle hebben. Als fotojournalist heb je de taak daar omheen te scharrelen.”

De expositie in het Apeldoornse paleis toont veel voorbeelden van foto’s waarbij Mentzel er in die veertig jaar fotografie in slaagde een foto te maken die net even anders is. In 1986 is koningin Beatrix bijvoorbeeld aanwezig bij de viering van honderd jaar Wetboek van Strafrecht. De foto van Mentzel laat het moment zien waarop alle aanwezigen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam staan vanwege de binnenkomst van de koningin, maar de vorstin juist haar zetel heeft ingenomen. Zij zit als enige. Dat geeft spanning aan de foto.

Of neem de foto uit 1992, als koningin Beatrix in de Grote Kerk van Den Haag haar 12,5-jarig regeringsjubileum viert en tijdens de ontvangst achter de rug van een van de genodigden om even contact heeft met haar rechterhand, grootmeesteres M. van Loon-Labouchere. Mentzel drukte precies op het juiste moment af.

Zakdoek

Speels zijn de foto’s die Mentzel in de marge van fotosessies van de koninklijke familie kan maken. Bijvoorbeeld die keer in 1990 dat prins Claus met zijn drie zoons in de hal van Paleis Huis ten Bosch even op een bankje plaatsneemt in afwachting van instructies van de fotograaf. De vier vermaken zich met elkaar.

Ontspannen is ook de foto waarop prins Claus in 1990 op een sofa ligt in een zaal van Paleis Noordeinde, terwijl prins Willem-Alexander hem koelte toewuift met een zakdoek. De twee hebben plezier. Vooral deze foto zegt veel over de ruimte die Mentzel van koningin en prins kreeg.

Een van de bijzonderste projecten voor Mentzel was de serie foto’s die hij van prins Willem-Alexander maakte ter gelegenheid van diens achttiende verjaardag. Ze werden opgenomen in een boekje over de prins van de schrijfster Renate Rubinstein, die de prins uitvoerig interviewde. „Het moest een portret worden van een achttienjarige en zijn leven. Het was leuk toen met elkaar op te trekken. De prins, ik en één rechercheur.” Het resulteerde in foto’s van de prins op zijn fiets en op zijn eigen kamer, lezend in ”De donkere kamer van Damokles” van Willem Frederik Hermans, terwijl foto’s van popartiesten de muur achter hem vullen. De directeur van Paleis Het Loo, Michiel van Maarseveen, wees bij de opening van de tentoonstelling juist ook op deze serie foto’s als voorbeeld van het feit dat het bij de Oranjes om „een familie gaat die niet zo heel veel anders is dan onze familie.”

Een heel ander karakter hebben de staatsiefoto’s die Mentzel maakte. „Dan gaat het niet om een nieuwsfoto, maar om een portret waarbij de koningin ook haar wensen heeft. Het gaat dan om foto’s die straks ook in rechtszalen en andere openbare instellingen komen te hangen. Maar ook dit was mooi om te doen.”

Friso

Mentzels werk geeft een beeld van het tijdperk-Beatrix, stelde Tineke de Ruiter, docent geschiedenis van de fotografie aan de Universiteit Leiden, in haar lezing bij de opening van de expositie. Hoogte- en dieptepunten passeren in de tentoonstelling. Een van de mooie opdrachten voor Mentzel was de serie portretopnamen die hij van de koningin maakte voor een nieuwe postzegelserie. De foto’s hebben een zware lading als de overleden prins Friso er op voorkomt.

Mentzel begon zijn werk in een ander fotografietijdperk, zei De Ruiter. „Koning Willem-Alexander maakte vorig jaar met zijn iPhone een foto van het publiek dat allemaal met de camera in de hand stond. Kijk elkaar gewoon aan, was zijn boodschap. Koningin Elizabeth heeft ook al eens laten merken dat zij zich ergert aan al de camera’s en dat zij daardoor veel minder contact met het publiek heeft. Hoe anders was het in de jaren zeventig toen Mentzel begon met zijn werk. Ik zag een foto van koningin Juliana in Dordrecht. Het publiek steekt de handen uit of zwaait. Toen waren er ook camera’s, maar vooral professionele camera’s.”

Het valt De Ruiter op dat er veel foto’s zijn van royals die foto’s maken. „Vooral prins Bernhard en prins Claus zie je regelmatig fotograferen en filmen. Ook zij hadden de behoefte dingen zelf vast te leggen.”

Dat past volgens De Ruiter helemaal bij wat fotografie is. „Bij foto’s gaat het meestal om iets autobiografisch, iets vast willen leggen. De schrijver Gerrit Krol zei ooit: „Foto’s zijn de tentstokken van onze herinnering.””

Het werk van Mentzel vindt De Ruiter van hoge kwaliteit. „Uiteindelijk is het de beschouwer, de kijker die de waarde van de beelden bepaalt, maar ik vind dat Mentzel de titel hoffotograaf verdient.”

Korting RD-abonnees

De expositie ”Koninklijke foto’s door Vincent Mentzel” is tot 21 augustus te zien in het Paleis Het Loo in Apeldoorn. De expositie was vorig jaar al voor een deel te zien in het Dordrechtse museum Hof van Holland, ter gelegenheid van het bezoek van de koninklijke familie aan de stad op Koningsdag.

Tot en met 31 mei krijgen RD-abonnees 2,50 euro korting. E-tickets met € 2,50 korting zijn te bestellen via www.paleishetloo.nl/rdactie