Uit de vandaag gepubliceerde Burgerperspectieven 2016-1 van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat referenda al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw populair zijn bij een meerderheid van de kiezers. Vooral bij stemmers op partijen die zichzelf afficheren als protest- of vernieuwingspartijen. „Het referendum past in kritiek op de gevestigde orde en in pleidooien voor meer democratie”, schrijft het SCP.

De steun verschuift wel. Aanvankelijk was vooral de achterban van D66 en van GroenLinks voor referenda, tegenwoordig zijn het vooral de SP- en PVV-stemmers.

De minste steun geniet het instrument referendum bij de achterban van het CDA en zijn voorlopers, bij die van de ChristenUnie en haar voorlopers en bij die van de SGP. Ook daar verandert de houding echter: had aanvankelijk slechts iets meer dan 40 procent van de CU- en SGP-stemmers een voorkeur voor het referendum, in 2012 was dat opgelopen naar bijna 60 procent.

De representatieve democratie waarvoor de christelijke partijen zich sterk maken, raakt echter niet uit de gratie. Het SCP heeft mensen ook gevraagd expliciet te kiezen tussen parlementaire besluitvorming en referenda. Gesteld voor de keuze tussen „Ik ben voorstander van een democratie waarin burgers het parlement kiezen, en het parlement vervolgens beslissingen neemt” en „Ik ben voorstander van een democratie waarbij zo veel mogelijk beslissingen worden genomen op basis van referenda”, geeft 45 procent de voorkeur aan het eerste en 22 procent aan het tweede.

Het verlangen naar meer directe democratie in de vorm van een referendum hangt niet alleen samen met onvrede over de politiek, maar ook met afkeer van de EU. De SGP-aanhang vormt een uitzondering op die regel: die heeft relatief weinig animo voor meer directe democratie, maar staat wel negatief tegenover de EU.

Gezien de onderzoeksresultaten verwachten de SCP-onderzoekers dat tegenstemmers bij het referendum op 6 april over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne „met meer enthousiasme naar het stemhokje zullen gaan dan de voorstanders.”

Als het aan Bart Nijman van GeenPeil (mede-initatiefnemer voor het aankomende referendum) ligt, worden alle grote Europese besluiten die onderworpen kunnen worden aan een raadgevend referendum voortaan aan de burger voorgelegd in een volksraadpleging, heeft hij zondag gezegd in een interview met nu.nl.

Nijman vindt dat een referendum de manier is om de burger te horen als het gaat om Europese besluiten. Om ervoor te zorgen dat de burger bij de EU betrokken blijft, is het volgens Nijman nodig dat de bevolking bij de besluitvorming betrokken blijft.

Het is volgens Nijman niet de bedoeling dat er voor elk „wissewasje” een referendum wordt aangevraagd. Het moet echt gaan om grote onderwerpen. Anders zou het „een obstructie van de democratie zijn, zeker wanneer een wet snel moet worden ingevoerd.”