Een substantieel deel van de Duitse kiezers mag zijn stem laten horen. In de drie deelstaten Baden-Württemberg, Rijnland-Palts en Saksen-Anhalt woont 20 procent van de bevolking, wat neerkomt op meer dan 12 miljoen stemgerechtigden. Dat is vergelijkbaar met een situatie waarin heel Nederland zou mogen stemmen.

De deelstaatverkiezingen in 2011 werden nog gekaapt door de eis dat kerncentrales gesloten zouden moeten worden. De aardbeving in het Japanse Fukushima was hiervoor de directe aanleiding. De CDU, die vasthield aan kernenergie, leed overal een gevoelige nederlaag. De gevolgen zijn bekend. Bondskanselier Angela Merkel volgde met de voor haar doen ongewoon radicale maatregel om de kerncentrales voor 2022 te sluiten.

Nu, vijf jaar later, beheerst wederom een landelijk thema de verkiezingen, die eigenlijk zouden moeten gaan over het regionale onderwijs of het enorme investeringstekort van de overheden waardoor straten en bruggen barsten vertonen. Maar alles draait om de vluchtelingencrisis en het bezwerende mantra van Merkel ”Wir schaffen das” – Het gaat ons lukken.

Die ruimhartige boodschap, die ze al sinds september volhoudt, toen de in Boedapest gestrande vluchtelingen door mochten reizen, heeft Duitsland in een diepe onzekerheid gestort. De aanvankelijke ”Willkommenskultur” is omgeslagen in de vrees dat het niet bij de 1 miljoen migranten blijft die in 2015 kwamen. Dit vertaalt zich in het opkrabbelen van het rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD).

Duitsland weet zich niet goed raad met de partij, die met enkele racistische uitspraken veel mensen doet denken aan spoken uit het verleden. Zo weigerde de SPD-premier van Rijnland-Palts deel te nemen aan een verkiezingsdebat wanneer de AfD ook zou meedoen. De gretigheid waarmee vervolgens de hele partij in de extreemrechtse hoek wordt gezet doet denken aan het Nederland rond de moord op Pim Fortuyn.

De CDU-kandidaten in de drie deelstaten lijden onder de zorgen over de vluchtelingencrisis. Alleen in Saksen-Anhalt lijken de christendemocraten af te kunnen stevenen op een overwinning. Tegelijk is het juist die Oost-Duitse deelstaat waar de AfD een monsterscore lijkt te halen. In een aantal peilingen kan de partij al rekenen op 19 procent. Dat zou een absoluut unicum betekenen voor de recente Duitse geschiedenis. Nog nooit eerder wist een partij rechts van de CDU en CSU zo’n hoge uitslag te behalen tijdens verkiezingen.

Ook in de zuidwestelijke deelstaten Rijnland-Palts en Baden-Württemberg zal de AfD, wanneer de peilingen werkelijkheid worden, een uitslag in de dubbele cijfers scoren. Om onder de ‘ban’ van Merkel uit te komen proberen CDU-kandidaten Julia Klöckner en Guido Wolff als oppositiepartij in hun deelstaten zich juist af te zetten tegen hun partijleider door een rechtsere koers te varen. Opvallend genoeg lopen ze achter bij hun regerende opponenten Malu Dreyer (SPD) en Winfried Kretsch­mann (Groenen), die juist hun steun uitspreken voor het asielbeleid van de CDU-bondskanselier.

De contouren van de uitslag lijken zich al af te tekenen. Maandag wordt Duitsland wakker in de wetenschap dat voor het eerst een rechts-populistische partij echt voet aan de grond heeft gekregen in drie deelstaten. Het gaat erom spannen of de zittende coalities kunnen worden voortgezet. Mochten er andere combinaties moeten worden gesmeed, dan zal dat sowieso zonder de AfD zijn. Hoe groot hun winst ook moge zijn, niemand wil met de nieuwelingen regeren.

Niet alleen de deelstaten worden lastiger te besturen door de nieuwe werkelijkheid. Ook de speelruimte voor Angela Merkel wordt kleiner, in de wetenschap dat landelijke verkiezingen in 2017 voor de deur staan. Het succes van de rechtspopulisten zal polariserend werken binnen haar kabinet, waar Merkels partijgenoten zich rechtser gaan opstellen om de AfD de wind uit de zeilen te nemen. Aan de andere kant laat de SPD een sterker sociaaldemocratisch geluid horen om zich daarin niet mee te laten slepen.

Daar bovenop komt hoe lang Angela Merkel haar ”Wir schaffen das” nog kan volhouden. Maar liefst 81 procent van de Duitse bevolking weet dat nog niet zo zeker, blijkt uit een recente peiling. Tegelijkertijd is het vertrouwen in het leiderschap van de bondskanselier gek genoeg gestegen. Duitsland ziet geen alternatief voor haar. De misère is groot, zo redeneert de kiezer, maar het land is bij niemand in veiliger handen dan bij ‘Mutti’.