Dat stelt Christian van der Heijden naar aanleiding van zijn boek ”Paus Franciscus. Het derde jaar. Ecologie van barmhartigheid” (uitgeverij Adveniat, Baarn,) dat vrijdagmiddag in het Utrechtse Museum Catharijneconvent werd gepresenteerd.

In zijn nieuwste publicatie volgt Van der Heijden, religiejournalist bij de KRO-NCRV, paus Franciscus aan de hand van twaalf verhalen, verdeeld over reizen en bezoeken in de twaalf maanden van vorig jaar, zoals aan Sri Lanka, de Filipijnen, Ecuador, Bolivia, Paraguay, Afrika, Cuba en de Verenigde Staten. Franciscus was de allereerste paus die een encycliek geheel wijdde aan de ecologie. Geregeld wijst hij erop dat de mensheid beter moet zorgen voor de leefomgeving op onze planeet. De paus ziet de milieucrisis in het perspectief van een culturele crisis: een cultuur van onachtzaamheid, van gebrek aan naastenliefde en barmhartigheid.

Curie

Volgens Van der Heijden maakt de paus zich in zijn strijd voor hervorming en tegen de corruptie niet bepaald geliefd bij de Romeinse curie. „Achter de schermen speelt zich een strijd af tussen de rekkelijken en de preciezen. Die strijd gaat zover dat er volgens ultrakatholieken zelfs een schisma ophanden is. Je moet er vooral de sociale media eens op nalezen – hoe de traditio­nalisten de paus uitmaken voor een ketter. Hij maakt volgens hen geen werk van de grote thema’s, zoals de onfeilbaarheid van de kerk en de traditionele visie op seksualiteit. Ook zou hij te veel ruimte geven aan de mogelijkheid voor gescheiden katholieken om deel te nemen aan de communie, zij het na boetedoening. Dat zoiets gedúld kan worden, roepen de critici.”

Is de paus conservatief of pro­gressief?

„Het behoort tot het eigene van paus Franciscus dat hij niets afdoet aan de sociale leer van de kerk en haar accent op de gemeenschap. Hij komt tot genuanceerde standpunten over voor­behoedsmiddelen als daarmee overlijden voorkomen kan worden. Dan stelt de paus weer de waarde van het leven voorop. Franciscus is weliswaar populair bij liberale mensen in het Westen, maar schroomt niet om abortus een misdaad te noemen. Hij neemt de hervorming van de curie flink ter hand en brengt daar meer het zwaard dan de vrede, zoals van Jezus gezegd wordt in het evangelie van Mattheüs. Maar hij doet dat op zijn eigen manier. Mensen die echt niet functioneren of carrière­priesters houden het onder zijn bewind niet langer vol, maar anderen die tegen hem ingaan, handhaaft hij, zoals kardinaal Müller als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer.”

De paus bezocht op 15 november de lutherse kerk in Rome en liet het voorkomen dat de notie van de aanwezigheid van Christus in de eucharistie een accentverschil met de protestanten is. Het gaat hem vooral om het gemeenschappelijke van de doop.

„De paus stelde bij die gelegenheid dat er uitleggingen en interpretaties zijn, maar dat het leven groter is dan uitleggingen en interpretaties. Toch zei hij ook dat hij hier niets aan kan veranderen. De eucharistie is naar zijn mening de bron en het hoogtepunt van de Katholieke Kerk en betreft een goddelijke orde. Daarin zie je dat de paus op dit punt de hoeder is van de orthodoxe leer van de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de tekenen van brood en wijn, klassiek aangeduid met het begrip transsubstantiatie.

Dat neemt niet weg dat hij insteekt bij het gemeenschappelijk geloof in Christus. Daarbij maakt hij, evenals zijn voor­gangers, onderscheid tussen kerken en kerkelijke gemeenschappen. Alleen bij de eerste is de eucharistische volheid aanwezig. Vandaar dat de paus zich meer verwant voelt met de Orthodoxe Kerk dan met de kerken van de Reformatie. Hij heeft ook meer op met de luthersen dan met de calvinisten, omdat bij de eersten de bisschoppelijke structuur behouden is en zij meer van het sacramentele leven kennen.

De Katholieke Kerk heeft met betrekking tot de Reformatie de kwestie van de rechtvaardiging en de genade opgelost. Het grote obstakel in de verhouding met de luthersen is momenteel de wijding van vrouwen. Die is voor Franciscus werkelijk een no-go­area. Hij trekt op dit punt de lijn van zijn voorgangers door en wijkt daar absoluut niet van af, al doet hij dat op zijn eigen vriendelijke en hartelijke manier.”