De nieuwe cijfers komen juist op het moment dat minister Zalm van Financiën gesprekken voert met alle afzonderlijke vakministers om een aanvullend bezuinigingspakket voor 2004 op te stellen. Eerder werd al bekend dat het kabinet 2 miljard euro extra moet bezuinigen om in 2004 binnen de grenzen van het Europese stabiliteitspact te blijven. Door het hogere tekort over 2003, dat doorwerkt in 2004, komt daar nog eens circa 750 miljoen bij.

Nederland is altijd een groot voorstander geweest van het stabiliteitspact, dat de afspraak bevat om het begrotingstekort niet boven de 3 procent van het bruto binnenlands product te laten komen. Enkele maanden geleden leidde minister Zalm het verzet tegen landen als Frankrijk en Duitsland, die hun tekort zonder in te grijpen lieten uitstijgen boven de 3 procent. Het wordt in politiek Den Haag als pijnlijk ervaren dat Nederland nu zelf ook geen volledig schone lei meer heeft.

Overigens staat Nederland daarmee in Europa nog niet direct op een lijn met schenders als Frankrijk, Duitsland en Portugal. Voor Nederland komt het hoge tekort over 2003 als een verrassing. De economische problemen hebben sterker doorgewerkt in de rijksbegroting dan was voorzien. Frankrijk, Duitsland en Portugal koersen bewust aan op een tekort boven de 3 procent omdat ze verdergaande bezuinigingen schadelijk achten voor de economie.

Volgens het Nederlandse kabinet is verder ingrijpen juist geboden om Nederland goed uit de recessie tevoorschijn te laten komen. Volgens ingewijden zijn in de bezuinigingsdiscussie nog geen knopen doorgehakt, maar is wel duidelijk dat minister Hoogervorst van Volksgezondheid fors moet inleveren. Om tekorten in de AWBZ weg te werken, overweegt Hoogervorst een premieverhoging. Daarbij zou worden gedacht aan een kwart tot een half procent.

Minister De Geus van Sociale Zaken heeft moeite met die premieverhoging, omdat die opnieuw de koopkracht van burgers zou aantasten. Daar staat overigens tegenover dat de inflatie lager uitvalt dan eerder gedacht. Behalve de verhoging van de AWBZ-premie overweegt Zalm geen lastenverzwaringen, zeggen bronnen rond het kabinet. De rest van het te bezuinigen bedrag zal dus moeten worden gevonden door opnieuw te snoeien in de uitgaven.

Daarbij ziet minister Zalm nadrukkelijk een rol weggelegd voor de gemeenten. Zij zijn voor een fors deel verantwoordelijk voor de nieuwe tegenvaller. Veel gemeenten hebben het vorig jaar afgesloten met rode cijfers en lagen ook eerder al onder vuur vanuit Den Haag, waar vooral de coalitiepartijen van mening zijn dat ze te weinig doen om hun financiële huishouding op orde te krijgen.

De meest betrokken bewindslieden komen donderdag bijeen om verder over de bezuinigingen te praten. Vrijdag volgt er waarschijnlijk een bespreking in het kabinet, maar naar verwachting duurt het nog enkele weken voor er een akkoord is.

Coalitiepartij D66 reageerde dinsdagavond geschrokken op de nieuwe tegenvaller. Kamerlid Bakker sprak van een „buitengewoon zorgelijke situatie.” Hij vindt het nog steeds van belang dat Nederland binnen de Europese financiële grenzen blijft en dat er dus ingegrepen moet worden. Wel is volgens hem nog onvoldoende het besef bij het kabinet aanwezig dat het maatregelen moet nemen om de economie weer aan te zwengelen. Ook het bedrijfsleven moet volop meedoen met de volgens D66 noodzakelijke „groeistrategie.” CDA en VVD wilden nog niet reageren.