Het overleg verhuisde van Nicosia op Cyprus naar de Zwitserse Alpen nadat een maand onderhandelen tussen de Grieks-Cypriotische leider Tassos Papadopoulos en zijn Turks-Cypriotische ambtsgenoot Rauf Denktash geen akkoord opgeleverde. In het Zwitserse toeristenoord nemen ook vertegenwoordigers van de Griekse en de Turkse regering deel aan de besprekingen. Hun besprekingen zijn daarmee in de laatste en beslissende fase gekomen. Volgende week reist de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, af naar Börgenstock. Onder zijn toeziend oog zullen de gesprekspartners hun conclusies trekken.

Intussen is de druk op het onderhandelingsproces onverminderd groot. Op 1 mei treedt Cyprus toe tot de Europese Unie. Als er dan geen akkoord is, geldt het EU-lidmaatschap alleen Grieks-Cyprus. Dat staat immers onder leiding van de internationaal erkende Cypriotische regering. De Europese Commissie kampt met de knellende vraag welke etnische brandhaard de EU binnen zijn gelederen haalt als de Griekstalige en de Turkstalige bevolking op 1 mei niet is verenigd. Om deze reden oefent de EU druk uit op Turkije, dat in december te horen krijgt of het kan toetreden tot de EU, om ervoor te zorgen dat zijn Cypriotische volksgenoten zich inschikkelijk opstellen.

Annan leidt de onderhandelingen sinds januari 2002. De door hem voorgestelde staatkundige oplossing ligt eigenlijk al jaren vast: een losse federatie van twee gelijkwaardige zones en gemeenschappen met één rechtspersoonlijkheid. Annan wil bevoegdheden en posten op een uitgekiende manier verdelen over Grieks- en Turks-Cyprioten. Verder voorziet zijn plan in de terugkeer van een deel van de Grieks-Cyprioten die na de invasie van het Turkse leger in 1974 uit Noord-Cyprus zijn verdreven. Ook moeten de Turks-Cyprioten een gedeelte van het door hen bezette gebied teruggeven aan de Grieks-Cyprioten.

Het vierpartijenoverleg liep al voor de start vast omdat deze laatste twee onderdelen van het VN-plan op grote bezwaren stuiten bij de Turks-Cyprioten. Hun leider, Rauf Denktash, boycot de onderhandelingen. Hij denkt dat er voor zijn bevolkingsgroep geen aanvaardbaar akkoord kan ontstaan. Ook de Griekse minister van Buitenlandse Zaken, Petros Moliviatis, weigert aan de onderhandelingen deel te nemen. Hij doet dat uit sympathie voor de Grieks-Cypriotische regering. De regering wees die wijzigingsvoorstellen over het herenigingsplan voor Cyprus van de Turkse en Turks-Cypriotische afvaardigingen af.

Als de Grieken en de Turken in Zwitserland geen overeenstemming bereiken, is Annan gemachtigd zijn plan op 20 april in referenda aan de Cyprioten van beide eilandhelften voor te leggen. Opiniepeilingen suggereren dat de bevolking van Turks-Cyprus het plan van Annan niet zal goedkeuren. In het Grieks-Cypriotische zuiden zou zeker 70 procent tegen het plan stemmen, tenzij het recht van terugkeer van alle vluchtelingen wordt erkend.

Door de verhuizing van 200.000 Cyprioten zijn beide eilanddelen sinds 1974 vrijwel etnisch homogeen. Gevolg van de schifting van Turks- en Grieks-Cyprioten is dat beide bevolkingsgroepen niet meer beschikken over hun oorspronkelijke bezittingen. De scheiding van beide bevolkingsgroepen kwam tot stand toen Turkije ingreep na een coup van Grieks-Cypriotische extremisten. Turkije verwierf daarbij de controle over eenderde deel van Cyprus, terwijl de Turks-Cyprioten nog geen vijfde deel van de bevolking uitmaken. Het Turks-Cypriotische regime dat zich sindsdien ontwikkelde, heeft geen enkele officiële status en is ook niet vertegenwoordigd in internationale organen.

Gevluchte Cyprioten kregen het achterliggende jaar de gelegenheid hun voormalige woningen aan de andere kant van de zogenoemde ”groene lijn” te bezoeken. De goede sfeer die hierdoor onder de bevolking is ontstaan, zou een belangrijke stimulans kunnen zijn voor de oplossing van het conflict. Algemeen wordt ook erkend dat het jongste plan van Kofi Annan het meest evenwichtige is tot nu toe.

Het welslagen van dit voorstel staat of valt echter met de inzet van de deelnemers. Door de voorgestelde vorming van een senaat, voor de helft bestaande uit Turks-Cyprioten, beschikken zij straks nog altijd over een soort vetorecht. Beide groeperingen zullen elkaars rechten en vrijheden moeten accepteren. Het valt te betwijfelen of men wat dit betreft zijn beste beentje voor wil zetten. Alle inspanningen van Turkije, de EU en de VN ten spijt, lijkt dit nog altijd de kern van het probleem. De boycot van de onderhandelingen door de leider van de Turks-Cyprioten, de 79-jarige Denktash, en door de Griekse minister van Buitenlandse Zaken, Moliviatis, voorspelt ten aanzien van de afloop van deze beslissende onderhandelingsronde, weinig goeds.