Hofrouw
Het Koninklijk Huis en het Nederlandse volk zijn in rouw. Bijna 95 jaar geleden heerste in Nederland vreugde over de geboorte van prinses Juliana. Het voortbestaan van de Oranjedynastie, dat zolang aan een zijden draadje had gehangen, leek veiliggesteld. Vorige week zaterdag overleed prinses Juliana, omringd door haar man en drie van haar dochters. Het Nederlandse volk neemt dezer dagen afscheid van een oud-vorstin die zich tijdens haar regering (1948-1980) vanwege haar samenbindende werkwijze ontpopte als een moeder van het vaderland.
Het Koninklijk Huis neemt in deze periode de zogenoemde hofrouw aan. Deze rouwperiode duurt tot en met de dag van bijzetting, dinsdag, in de koninklijke grafkelder in Delft. Hofrouw uit zich niet alleen in voorschriften voor de leden van de koninklijke familie, meldt drs. Reinildis van Ditzhuyzen in haar wetenswaardige ”Oranje-ABC”. Alle leden van de hofhouding zeggen tot de dag van de uitvaart uitnodigingen voor officiële feesten en partijen af. Zij maken hun rouwstemming kenbaar door middel van stemmige kleding. Zo dragen geüniformeerde militaire leden van hofhouding en personeel om de linkerbovenarm een effen zwarte band van circa 75 millimeter breed.
De leden van het Koninklijk Huis zelf nemen een periode van familierouw in acht. Overeenkomstig de uitdrukkelijke wens van prinses Juliana is deze rouwperiode van korte duur: tot en met eerste paasdag, 11 april. Al deze tijd nemen leden van het Koninklijk Huis niet deel aan publieke activiteiten.
Het huwelijk van prins Friso en Mabel Wisse Smit op 24 april valt buiten de periode van familierouw en kan dus doorgang vinden. Dat geldt ook van de traditionele Koninginnedag, zes dagen later. Friso en Mabel Wisse Smit hebben inmiddels laten weten in verband met het overlijden van de grootmoeder van de prins enkele festiviteiten te schrappen of uit te stellen.
Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de uitvaart van prinses Juliana in volle gang. Het gebalsemde lichaam van prinses Juliana is woensdag van Paleis Soestdijk overgebracht naar Paleis Noordeinde in Den Haag. Hoogwaardigheidsbekleders en het Nederlandse volk krijgen daar gelegenheid van de oud-koningin afscheid te nemen. Voor de bijzetting worden regeringsvertegenwoordigers uit binnen- en buitenland verwacht. Leden van bevriende koningshuizen zullen eveneens hun medeleven tonen.
De vergelijking van de uitvaart van Juliana met die van haar moeder ligt voor de hand. In 1962 defileerden duizenden Nederlanders langs de baar van Wilhelmina, opgesteld in het Paleis aan het Lange Voorhout. Het Nederlandse volk toonde destijds ook voor de bijzetting van Wilhelmina grote belangstelling. Van Ditzhuyzen meldt dat Wilhelmina geen vertegenwoordigers uit het buitenland bij haar uitvaart wenste, omdat ze verwachtte dat deze de Nederlandse genodigden van het beste plekje zouden verdringen. Bij de Nieuwe Kerk stond toen een erewacht van 9000 militairen; de dienst werd bijgewoond door 2000 mensen. Evenals prins Hendrik kreeg prinses Wilhelmina een witte begrafenis. Dat had het koninklijk paar elkaar beloofd. Daarmee wilde het duidelijk maken dat de dood volgens hen een doorgang betekende naar het eeuwige licht.
Bij de uitvaart van Juliana krijgt de koninklijke lijkkoets witte accenten. Volgens een mededeling van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) zal de koets echter in hoofdzaak paars blijven. De gasten worden verwacht in zwarte of in elk geval stemmige kleding.
Het precieze verloop van de uitvaartplechtigheid is ook voor historica Van Ditzhuyzen, Oranjekenner en deskundige op het gebied van etiquette en protocol, een kwestie van afwachten. „Een koninklijke uitvaart is een uniek gebeuren. In de vorige eeuw zijn er in Nederland slechts drie geweest: prins Hendrik (1934), koningin Emma (1934) en koningin Wilhelmina (1962). Het is dus niet zinvol daar vaste regels voor te maken. Het gaat erom dat alles ordelijk verloopt. In 2002 hebben we de bijzetting van prins Claus gehad. Het ligt voor de hand dat we bij de uitvaart van Juliana veel terugzien van de toen gevolgde protocollen.”
De ouders van prinses Juliana, Hendrik en Wilhelmina, kregen een witte uitvaart.
„Jaren geleden heb ik Juliana in een televisie-uitzending horen zeggen dat zij dat ook wilde. Ik ben erg benieuwd of koningin Beatrix deze wens van haar moeder uitvoert. Bij de begrafenis van prins Claus hebben we gezien dat Beatrix waarschijnlijk voorkeur heeft voor stemmige rouwkleuren. De Koningin is hoofd van het Koninklijk Huis. Zij bepaalt de gang van zaken. Ze kan ook kiezen voor een witte lijkkoets en een witte kist, terwijl de familie in het donker gekleed gaat. Maar het lijkt me sterk dat ze de wens van haar moeder helemaal naast zich neer legt.” Juliana stond bekend om haar eenvoud. Zien we dat terug in de uitvaartplechtigheid?
„De eenvoud van Juliana is een eigen leven gaan leiden. Toegegeven: Juliana was graag onder de mensen. Maar haar moeder Wilhelmina wilde na haar pensionering bijvoorbeeld ook niet meer beschikken over een auto met chauffeur. Dat ’gewone’ komt in ons vorstenhuis dus vaker voor. Het betekende voor Juliana ook niet dat ze haar koninklijke waardigheid aflegde. Ik denk eerder dat ze niet altijd zo gemakkelijk te benaderen was.
Juliana merkte dat mensen de etiquette gebruikten om daarmee hun macht te tonen. Daar had ze een grote hekel aan. Zij zag protocollen als middelen om de omgang tussen mensen aangenaam te maken; niet meer en niet minder. Daarin toonde ze haar eenvoud. Het past bij Juliana dat ze gewoon een koninklijke begrafenis krijgt.”
