Vier eeuwen kerckedienaers in Nieuwe-Tonge op een rij
Zeker vier eeuwen klinkt Gods Woord al in de Dorpskerk van Nieuwe-Tonge. Vele predikanten verkondigden er de gereformeerde waarheid, stelt D. W. Exalto in zijn boek ”400 jaar Kerckedienaers van de Nijewe Tonghe”.
Een mistige kou hangt rond de scheve toren van de oude kerk van Nieuwe-Tonge. Op de kerkgracht die het monument omringt, ligt nog een laagje ijs. „Het is de enige kerk op Flakkee die nog een geheel intacte kerkgracht heeft. In veel plaatsen is die gedempt”, zegt kerkenraadslid Exalto, zoon van de bekende drs. K. Exalto. „De interesse in de kerkgeschiedenis heb ik van huis uit meegekregen.”
De kerk lijkt maar net op het kunstmatige eilandje binnen de Kerkring te passen. „Het is niet duidelijk waarom Nieuwe-Tonge zo’n forse kerk heeft.”
Exalto heeft door uren archiefonderzoek een „compleet beeld” van de kerkgeschiedenis van het dorp op Flakkee gekregen. „Er zijn veel stukken beschikbaar, zowel van de diaconie en kerkvoogdij als van de kerkenraad.”
De meeste predikanten die Nieuwe-Tonge dienden, hadden een gereformeerde inslag. „Natuurlijk waren er uitzonderingen. Zoals de remonstrantse ds. Casparas Barlaeus, die hier van 1608 tot 1612 stond. Opmerkelijk is dat hij bij zijn examinatie over Johannes 10:27-29 preekte, dat de afval van de heiligen tegenspreekt.”
Een aantal predikanten springt er voor Exalto uit. Hij noemt ds. Franco Gaveel (1734-1763), die vanwege een conflict met de ambachtsheren eerst niet beroepen kon worden. Ds. Jan Wolter Felix (1860-1862) is bekend van het verhaal over de kermis die op woensdagavond dicht bleef toen hij iedereen opriep die avond naar de kerk te komen. Op donderdagavond werd de kermis getroffen door zwaar onweer. „Ds. Jacobus de Graeff (1672-1676) is van grote betekenis geweest, omdat hij regels opstelde hoe met elkaar om te gaan in de kerkenraad en de gemeente. Hij begon met catechese.”
Na 1900 vallen de predikanten ds. M. J. Wentink (1880-1915), ds. Kruijt (1916-1919 en 1922-1926), ds. Dekker (1926-1932) ) en ds. A. van der Kooij (1938-1949) op, zegt Exalto. „Ds Wentink heeft hier 35 jaar gestaan. We zouden hem nu rechts-confessioneel noemen. Ds. Kruijt benadrukte sterk de verlorenheid van de mens. Een man met rechtzinnige accenten. Ds. Dekker was uit hetzelfde hout gesneden. Het waren allemaal mensen van hun tijd.” Hun namen staan op borden in het portaal van de kerk.
Het midden van de twintigste eeuw bracht veel rampspoed, vertelt Exalto. Eerst de Tweede Wereldoorlog met een grote evacuatie in 1944, daarna in 1953 de watersnoodramp. „Er zijn toen 86 mensen uit Nieuwe-Tonge omgekomen. Het water stond ruim 1 meter hoog in de kerk.” Na die ramp ging de oude galerij weer open, ontdekte hij. „Het kerkbezoek nam na de ramp toe.”
Die galerijen zijn er nu niet meer. Bij de grote restauratie van 1963 tot 1965 is de indeling van de kerk weer in haar oude vorm teruggebracht. Anno 2016 zou de galerij ook niet meer nodig zijn, vertelt Exalto. Zat de kerk dertig jaar geleden nog vol, nu zijn er op een zondag 110 tot 130 kerkbezoekers. Dat vindt hij jammer, maar grote zorgen over de toekomst heeft hij niet: „De Heere heeft ons er steeds doorheen geholpen.”
Exalto raakt niet uitgepraat. Hij vertelt over de vele tuchtzaken; over het omvangrijke grondbezit van de diaconie; over het protest tegen het davidsbeeld op het orgel; over de naam van scheepsbouwer C. Verolme op de wetsborden. „Hij heeft veel bijgedragen aan de restauratie.” En over de tijd dat er grote verschillen waren tussen arm en rijk in Nieuwe-Tonge. Het boek biedt zo niet alleen zicht op de predikanten, maar ook op de dorpsgeschiedenis als geheel.
Boek over alle predikanten Nieuwe-Tonge
Uren en uren las D. W. Exalto in de archiefstukken van de hervormde gemeente van Nieuwe-Tonge. Het resulteerde in een lijvig boek: ”400 jaar Kerckedienaers van de Nijewe Tonghe”. Na een inleiding passeren alle voorgangers de revue: van pastoor Johannes Pieters, die in 1480 overleed, tot ds. J. P. Verkade, die de gemeente van 1965 tot 1972 diende. Exalto beschrijft na een levensschets steeds de hoogte- en dieptepunten uit de periode dat de predikant in Nieuwe-Tonge stond. Het is een eerlijke weergave van de geschiedenis, zwarte bladzijden worden in het fotorijke boek niet overgeslagen. Het boek –in eigen beheer uitgegeven– kost 29,95 euro (exclusief verzendkosten) en is verkrijgbaar bij Exalto (0187-652561 of pknnieuwetonge@hetnet.nl) en bij Van der Boom Boeken te Sommelsdijk.
