Bij de verkiezingen voor de Palestijnse wetgevende raad op 25 januari 2006 won Hamas 74 van de 132 zetels. Abbas’ Fatahpartij bleef steken op 45.

De Hamasbeweging had haar populariteit te danken aan haar afkeer van corruptie, betoogden degenen die het voor haar kiezers opnamen. Maar de Palestijnse bevolking had ook een stem kunnen uitbrengen op andere partijen. Waarschijnlijker is dat Hamas de verkiezingen won omdat het de jihad hoog in het vaandel heeft staan.

Ismail Haniyah werd de nieuwe Palestijnse premier. Er ontstonden echter al snel spanningen tussen Fatah en Hamas. Fatah weigerde namelijk bevoegdheden op te geven. In juni 2007 ontstonden er gevechten tussen troepen van Fatah en Hamas. Hamas kreeg daardoor de gehele Gazastrook in handen.

Na de coup in Gaza maakte president Abbas Salam Fayyad premier op de Westelijke Jordaanoever. Fatah en Hamas ondernamen verschillende pogingen om zich met elkaar te verzoenen. Maar deze liepen op mislukkingen uit.

Hamas bleef het bestaansrecht van Israël ontkennen en zag terreur als een legitiem middel in de strijd tegen de Joodse staat. De beweging maakte –overeenkomstig de eigen uitgangspunten– de strijd tegen Israël tot prioriteit. Tot op de dag van vrijdag blijft de organisatie investeren in een oorlog die ze niet kan winnen.

Ondanks de economische misère waarin Gaza onder Hamas belandde, blijft de beweging steun houden. De oorlog met Israël in 2014 kwam de populariteit van Hamas ten goede. Bijna 80 procent van de bevolking was ervan overtuigd dat Hamas de oorlog gewonnen had. Dat de raketten van Hamas Tel Aviv konden bereiken en Israëliërs dwong naar de schuilkamers te gaan, was in hun ogen echt iets om trots op te zijn.

De organisatie heeft zich volgens waarnemers voorbereid op de zoveelste oorlog met Israël. Aanvalstunnels zijn hersteld en Hamas zal de volgende keer mogelijk gebruikmaken van drones. Maar tot nu toe houdt Hamas zich in. De raketbeschietingen die de afgelopen anderhalf jaar vanuit de Gazastrook hebben plaatsgehad, zouden alle het werk van andere milities zijn.

Tot op de dag van vrijdag zit Hamas stevig in het zadel. Maar het heeft wel degelijk concurrenten. De Islamitische Jihad blijft een andere belangrijke militante groep. De houding van Hamas tegenover Islamitische Staat (IS) is tweeslachtig. De Izz al-Din al-Qassambrigades (de gewapende tak van Hamas) werken samen met IS in de Egyptische Sinaï, maar Hamas vreest tegelijkertijd dat IS te populair wordt in de Gazastrook.

Christenen in de Gazastrook kregen van Hamas officieel dezelfde burgerrechten als moslims. Kalief Omar, die in 638 Jeruzalem innam, liet Joden en christenen immers in de heilige stad wonen. Dat gebeurde, zoals Hamas in 1993 in een pamflet ter gelegenheid van Kerst schreef, „onder bescherming van de grote islamitische beschaving, bekend om haar verdraagzaamheid en onbegrensde humanitaire horizon.” Het aantal christenen in Gaza is de afgelopen 25 jaar teruggelopen van circa 3000 naar ruim 1000.

Geschiedenis en ideologie

Hamas komt voort uit de moslimbroederschap, die sjeik Hasan al-Banna in 1928 in Egypte oprichtte. Het doel was de Arabische wereld terug te brengen naar de sharia en dus te zuiveren van westerse invloeden.

Sjeik Yassin en andere moslimfundamentalisten richtten Hamas in december 1987 op. Dat gebeurde enkele dagen na het uitbreken van de eerste Palestijnse opstand.

Hamas wil „de banier van Allah uitstrekken over elke centimeter van Palestina”, zoals het handvest zegt in artikel 6. In artikel 22 stelt Hamas conform een eeuwenoud antisemitisch vooroordeel dat Joden de wereld willen beheersen.

Israël beschouwde Hamas aanvankelijk als welkome tegenhanger van de PLO, maar het verklaarde de organisatie in september 1989 illegaal. In 1992 richtte Hamas een militaire arm op, genoemd naar sjeik Izz al-Din al-Qassam. De geestelijke en militaire leider van de Zwarte Hand­militie liet in 1935 het leven in een vuurgevecht met de Britten.

Hamas won snel aan populariteit. Dat was te danken aan zijn jihad­activiteiten tegen Israël en zijn netwerk van religieuze, culturele en sociale inspanningen. Deze boden Hamas de kans om zijn godsdienstige en politieke opvattingen onder het Palestijnse volk te verspreiden.

In Israël werd Hamas berucht. Dat kwam door de kamikazeaanslagen van Hamasactivisten in bussen, restaurants en winkelstraten. Het doel van de aanslagen was Palestina te bevrijden en het wegtrekken van de Joden te bewerkstelligen. Israël is de sterke partij, die bovendien de VS achter zich heeft staan. Daarom was grof geweld tegen zijn burgers geoorloofd, aldus Hamas.

In een vredesverdrag met Israël is Hamas niet geïnteresseerd. Het vredesproces tussen Palestijnen en Israëliërs was dan ook een bron van ergernis voor de beweging. De „historische oplossing” die Hamas voor ogen staat, is de oprichting van een islamitische staat in heel Palestina.

Wel laat Hamas de mogelijkheid open van een interim-oplossing. Dat kan de oprichting van een tijdelijke Palestijnse staat op de Westoever en in de Gazastrook zijn. Een andere mogelijkheid is een zogenaamde ”hudna”, een wapenstilstand met Israël voor een bepaalde periode.

Khatib: Belangrijke stap in democratisering

Dr. Ghassan Khatib van de Bir Zeit-universiteit zegt dat de verkiezingen van tien jaar geleden een van de belangrijkste stappen in het democratiseringsproces onder de Palestijnen waren.

„Maar het probleem was dat Hamas na de verkiezingen niet begreep wat democratie inhoudt”, zegt Khatib, hoogleraar culturele studies en hedendaagse Arabische studies en in het begin van de jaren negentig Palestijns afgezant bij vredesbesprekingen met Israël. „Het gedrag stemde niet overeen met de democratische waarden en praktijken die de Hamasleiders aan de macht hadden geholpen.

Ze begonnen zich te gedragen alsof zij altijd aan de macht zouden blijven. Daarom namen ze in de Gazastrook de macht over, nadat Israël zich had teruggetrokken.

Daarna begon het leven voor de Palestijnen in Gaza te verslechteren. Er brak een tijdperk van economische achteruitgang aan. Dat was het gevolg van het slechte bestuur van Hamas en de Israëlische afgrendeling van Gaza. De machtsovername betekende ook een einde aan het democratische proces in Gaza en op de Westoever.

Ik geloof niet dat er in de nabije toekomst kans bestaat op verzoening tussen Hamas en Fatah. De geografische realiteit van de afsluiting heeft gevolgen voor de politieke realiteit. Omdat Israël blij is met deze splitsing, consolideert het die op alle mogelijke manieren. Dat kan het doen, omdat het controle uitoefent over de bewegingen tussen de Palestijnen op de Westoever en in Gaza.

Hamas is in Gaza niet populair meer, zo blijkt uit alle polls. Dat is te begrijpen. De beweging heeft in Gaza bestuur en regering in handen en is niet in staat aan de verwachtingen van de bevolking te voldoen. Op de Westoever is de regering van Fatah evenmin populair. Dat betekent dat Hamas als enige alternatief wordt gezien. Maar de Palestijnen daar hebben het bestuur van Hamas nooit meegemaakt.”

Shaked: Verkiezingen een van de grootste fouten

Deskundige Palestijnse zaken dr. Ronni Shaked van het Truman Instituut van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem noemt de verkiezingen voor het Palestijnse parlement van tien jaar geleden een van de grootste fouten die de Amerikanen in het Midden-Oosten hebben gemaakt. Zij dwongen de Palestijnse president Mahmud Abbas (Abu Mazen) om de verkiezingen te organiseren.

„Iedereen wist dat na de dood van Yasser Arafat in 2004 Hamas heel agressief zou reageren en de verkiezingen zou winnen”, zegt Shaked. „Tot nu toe zitten we met de gevolgen van deze fout. De verkiezingen dwongen de Palestijnen te kiezen tussen twee ideologieën: één in Gaza en één op de Westoever. Dat was het belangrijkste excuus voor de Palestijnen en de Israëliërs om het vredesproces niet voort te zetten.

De verkiezingen waren fout omdat Abu Mazen en alle Palestijnse leiders vrijdag zeggen dat er geen enkele sprake van vrede zal zijn zonder Gaza. Ze vinden dat Gaza betrokken moet worden bij alle onderhandelingen. Pas als er een soort verzoening heeft plaatsgevonden tussen de Westoever en Gaza kan de weg geopend worden naar vrede. Dat kan nog vele jaren duren.”

Shaked zegt dat de verkiezingen ook fout waren omdat deze Iran dicht bij de grens van Israël brachten. Hoewel Iran sjiitisch is en Hamas soennitisch verhinderde dat Iran niet om Hamas te steunen.

De relatie tussen de Palestijnse Autoriteit en Israël is nu beter dan in de tijd van Arafat. „Abu Mazen is tegen elke soort van militaire strijd. Hij is tegen het gebruik van terrorisme. Hij is alleen voorstander van wat hij volksverzet noemt. Kortom: als er geen verkiezingen zouden zijn gehouden, zou de situatie veel beter geweest zijn voor de Palestijnen en voor Israël.

Het is zo moeilijk om Fatah en Hamas met elkaar te verzoenen omdat het niet slechts een conflict betreft tussen mensen, maar ook tussen ideologieën. Hamas vecht voor een islamitische Palestijnse staat. Fatah strijdt voor een nationale staat. Beide willen de baas spelen. Hamas beoogt nieuwe verkiezingen om Fatah te verslaan. Maar Abbas en anderen op de Westoever zeggen dat nieuwe verkiezingen het einde van de Palestijnse Autoriteit zouden betekenen. Niemand wil de Palestijnse Autoriteit opgeven. Die is namelijk een grote prestatie voor de Palestijnse nationale beweging.

Hamas is nog steeds populair omdat het Palestijnse volk nu eenmaal tegen Israël is. Het Palestijnse volk, ook op de Westoever, wil een einde aan de bezetting. Het zoekt naar een sterkere macht dan die van Abu Mazen, of –destijds– Arafat.

Hamas met zijn raketten symboliseert macht. Palestijnen denken dat ze met Hamas af kunnen komen van de bezetting en dat ze het beter zullen krijgen. Mensen zijn heel erg teleurgesteld in Abu Mazen omdat ze politiek niets hebben bereikt. Er is volgens hen te veel samenwerking met de Israëliërs, vooral op het gebied van veiligheid. Dat willen ze niet. Ze willen hun nationale doelen bereiken.”

Historisch overzicht

December 1987: oprichting van de islamitische verzetsbeweging Hamas. De organisatie pleegt een groot aantal terreuraanslagen in Israël.

November 2004: dood van Yasser Arafat, de Palestijnse leider die met Israël een interim-akkoord sloot over zelfbestuur.

Januari 2005: Mahmud Abbas (Abu Mazen) wint de verkiezingen voor het Palestijnse presidentschap.

Augustus 2005: 
Israël onder premier Ariel Sharon ontruimt de nederzettingen in de Gazastrook en trekt zich uit de kuststrook terug.

Januari 2006: 
Hamas wint de verkiezingen voor het Palestijnse parlement.

Juni 2007: 
Hamas pleegt een coup in de Gaza­strook en zet Fatah aan de kant. Israël en Egypte beginnen een blokkade. Raketbeschietingen op Israël leiden tot een aantal operaties van het Israëlische leger.

December 2008-
januari 2009: 
Operatie Gegoten Lood.

November 2012: 
Operatie Wolkkolom.

Juli-augustus 2014: Operatie Beschermende Rand. Deze leidt tot meer dan 2000 doden in Gaza en eist 74 levens in Israël.